Φαρμακευτικές δερματίτιδες, Παρενέργειες (στο δέρμα) από φάρμακα, Φαρμακευτικά δερματικά εξανθήματα

Βλέπε και τους χρήσιμους πίνακες 1, 3, 4 στο παράρτημα ΙΙ, στο τέλος του 2ου τόμου (Μόνο έντυπη έκδοση).

Ορισμός

Παρενέργειες φαρμάκων με τη μορφή εξανθήματος και/ή κνησμού στο δέρμα.

Αιτία

Βλέπε τον παρακάτω πίνακα με παραδείγματα φαρμάκων, που τις προκαλούν.

Η αντίδραση μπορεί να είναι ανοσολογική (τύπου Ι-IV) ή μη-ανοσολογική (π.χ. απευθείας απελευθέρωση ισταμίνης, δοσοεξαρτώμενη δυσανεξία) κατά του φαρμάκου ή των μεταβολιτών του.

Συμπτώματα

Το φαρμακευτικό εξάνθημα εμφανίζεται συνήθως μέσα σε δύο εβδομάδες μετά από την έναρξη της φαρμακευτικής χορήγησης.

Κνίδωση/ αναφυλαξία (συνήθως σε παρεντερικά σκευάσματα) εκδηλώνεται μέσα σε λεπτά ως ώρες σε ασθενή με ευαισθησία.

Οι αντιδράσεις μπορούν επίσης να εμφανιστούν μετά από φαρμακευτική θεραπεία μεγάλης χρονικής διάρκειας εξαιτίας μεταβολής της έκκρισης/ του μεταβολισμού του φαρμάκου ή σε αύξηση της δόσης.

Οι φαρμακευτικές αντιδράσεις μπορούν να προκαλέσουν πολυάριθμες μορφές δερματικών αντιδράσεων και επιπλέον να μιμηθούν ή να προξενήσουν αληθινές δερματικές ασθένειες.

Σχεδόν όλα τα φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν όλες τις μορφές δερματικών παρενεργειών, αλλά τα συχνότερα υπεύθυνα φάρμακα ανήκουν στις κατηγορίες:

Αντιβιοτικά, αντιεπιληπτικά, φάρμακα-ΚΝΣ, ΜΣΑΦ και αναστολείς-ΜΕΑ.

Είναι ασυνήθιστες οι αντιδράσεις από π.χ. αντιόξινα, διαζεπάμη, δακτυλίτιδα, βήτα-αποκλειστές και πρεδνιζολόνη.

Πολύ συχνή φαρμακευτική αντίδραση είναι το Κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα (τοξικοδερμία) με καλοήθη εξέλιξη.

Ψευδοαλλεργική αντίδραση.

Πρόκειται για κνίδωση, η οποία εκδηλώνεται συνήθως το πρώτο 24ωρο από τη χρονική στιγμή λήψης του σκευάσματος. Αιτία εκδήλωσης τέτοιου τύπου αλλεργικών φαινομένων είναι για παράδειγμα η λήψη σκευασμάτων-SSRI. Καθοριστικό για τη διαφορική διάγνωση ανάμεσα σε μία ψευδοαλλεργική αντίδραση και μία συνηθισμένη τύπου Ι (με διαμεσολάβηση IgE) αλλεργική αντίδραση αποτελούν δύο παράγοντες: Η δοσολογία λήψης του φαρμακευτικού σκευάσματος και το χρονικό διάστημα εκδήλωσης της κνίδωσης, δηλαδή εκδηλώνονται πιο καθυστερημένα από ό,τι μία κοινή αλλεργική αντίδραση τύπου Ι (οι αλλεργικές αντιδράσεις τύπου Ι με διαμεσολάβηση IgE ανοσοσφαιρινών εκδηλώνονται συνήθως μέσα σε μερικά λεπτά από τη λήψη του φαρμάκου).

Ασυνήθιστες φαρμακευτικές αντιδράσεις (και επικίνδυνες) είναι το:

• Βλεννογονοδερματικό σύνδρομο (σύνδρομο Steven-Johnson) (θνητότητα 5-15%),
• η Τοξική επιδερμική νεκρόλυση (θνητότητα 10-30%),
• το DRESS Drug Rash with Eosinophilia and Systemic Symptoms, επανενεργοποίηση του λανθάνοντα ιού του έρπητα (θνητότητα 6-10%).

Σημεία επικίνδυνης φαρμακευτικής δερματοπάθειας είναι η εκτεταμένη ερυθρότητα, το δερματικό οίδημα, οι πόνοι, η δημιουργία φυσαλίδων, η αποκόλληση του δέρματος, η επίδραση της γενικής κατάστασης, ο πυρετός και η βλεννογονική συμμετοχή (οφθαλμοί, στόμα, γεννητική περιοχή).

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Συστήνεται η αποφυγή απευθείας έκθεσης σε ηλιακή ακτινοβολία των περιοχών του δέρματος, στις οποίες εφαρμόζονται τοπικά ΜΣΑΦ (δικλοφαινάκη, ιβουπροφαίνη) με τη μορφή γέλης και κατά τη διάρκεια της θεραπείας, αλλά και για διάρκεια δύο εβδομάδων μετά από τη διακοπή της χρήσης τους. Από την αλληλεπίδρασή τους προκαλούνται φωτοτοξικές αντιδράσεις.

Διαφορική διάγνωση

Αληθινά δερματικά νοσήματα: Ψωρίαση (σταγονοειδής, ερυθροδερμία, φλυκταινώδης –

μοιάζει με AGEP – [Οξεία Γενικευμένη Εξανθηματική Φλυκταίνωση]),

φυσαλιδώδεις δερματοπάθειες, SSSS (βλέπε το υποκεφάλαιο Μολυσματικό κηρίο).

Τα Λοιμώδη εξανθήματα είναι σε πολλές περιπτώσεις αδύνατο να διαχωριστούν από το κηλιδοβλατιδώδες φαρμακευτικό εξάνθημα.

Δε συνοδεύεται πάντα από πυρετό.

Πιο συχνά χαρακτηρίζεται από εξάνθημα στο πρόσωπο.

Ατομικό ιστορικό!

Διερεύνηση

Πολύ προσεκτικό ατομικό ιστορικό των λαμβανόμενων φαρμάκων.

Από τον ΕΟΦ παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τη συχνότητα και τη μορφή των παρενεργειών από διάφορα φάρμακα.

Περισσότερο λεπτομερείς πληροφορίες είναι διαθέσιμες στο: Database on adverse drug reactions.

Σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται ιστολογικός έλεγχος, π.χ. αγγειίτιδες, φυσαλιδώδεις δερματοπάθειες.

Σε ήπιες αντιδράσεις και όταν πρόκειται για απαραίτητα φάρμακα, μπορεί να γίνει επανάληψη της έκθεσης του ασθενή κατά πρώτο λόγο με χορήγηση από το στόμα μίας δόσης πρόκλησης.

Συχνά κάτι τέτοιο αφορά την PcV σχετικά με την οποία, όταν πρόκειται για έκδηλα συμπτώματα με κνησμό, απαιτείται παραπομπή σε αλλεργιολόγο για πρόκληση δερματικής δοκιμασίας με νυγμό.

Η RAST σπάνια βοηθάει σε PcV.

Η πρόκληση με ΑΣΟ αποτελεί επίσης αρμοδιότητα αλλεργιολόγου.

Βλέπε επίσης το υποκεφάλαιο Αλλεργία από Πενικιλίνη στο κεφάλαιο των νόσων του Αναπνευστικού.

Η οξεία αύξηση της τρυπτάσης-ορ. ενισχύει τη διάγνωση της αναφυλαξίας.