Διαταραχές προσωπικότητας ενηλίκων

ICD-10: F69

Βλέπε επίσης και το υποκεφάλαιο νευροψυχιατρικές λειτουργικές διαταραχές ενηλίκων στο παρόν κεφάλαιο.

 

Ορισμός

Συμπτώματα, που προϋπήρχαν ήδη από την εφηβική ηλικία και προσλαμβάνουν μία τυποποιημένη, σταθερή άκαμπτη μορφή συμπεριφοράς με μειωμένο επίπεδο λειτουργικότητας και μία αξιοσημείωτη ταλαιπωρία.

Τα όρια μεταξύ διαταραχής της προσωπικότητας και της ‘’φυσιολογικής’’ προσωπικότητας είναι ρευστά.

Τα κριτήρια έχουν μεταβληθεί με την πάροδο του χρόνου.

Η επίπτωση στο σύνολο του πληθυσμού είναι 10-15%, ενώ στο χώρο της ψυχιατρικής κυμαίνεται από 30-45%.

 

Η διάγνωση ‘’διαταραχή προσωπικότητας’’ δεν πρέπει να μπαίνει σε άτομα < 18 ετών.

Η συγκεκριμένη οριοθέτηση έχει γίνει, για να δίνεται το περιθώριο στην προσωπικότητα ‘’να σταθεροποιηθεί’’.

Τα ηλικιακά όρια αμφισβητούνται από πολλούς, γιατί η προσωπικότητα διαμορφώνεται ακριβώς, την περίοδο της εφηβείας.

Στα κριτήρια των διάφορων διαταραχών προσωπικότητας δε λαμβάνονται υπόψη το φύλο ούτε οι φυσιολογικές διακυμάνσεις/ μορφές έκφρασης της κάθε προσωπικότητας.

 

Από το παρακάτω σύμπλεγμα συμπτωμάτων δε συμπεριλαμβάνονται όλα στον όρο Διαταραχές προσωπικότητας σύμφωνα με το DSM IV.

 

Αιτίες

Kληρονομικότητα, ψυχοκοινωνική καταπόνηση στη διάρκεια της ανάπτυξης, περιγεννητικές κακώσεις κατά τον τοκετό ισχαιμικού χαρακτήρα.

Εκλυτικοί παράγοντες μπορεί να είναι η ψυχοκαταπόνηση, π.χ. σε χωρισμό, ψυχικά τραύματα.

 

Συμπτώματα

Οι διαταραχές προσωπικότητας κατά παράδοση θεωρούνται μακροχρόνιες.

Σε πρόσφατες έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι ‘’εν μέρει’’ δεν υπάρχει λόγος να ισχύει αυτό, δηλαδή να μη μπαίνει ως όριο η ηλικία των 18 ετών, καθώς και το ότι η διαταραχή προσωπικότητας με την πάροδο του χρόνου μπορεί να μεταπηδήσει σε άλλες θεραπεύσιμες ασθένειες.

Τα περισσότερα άτομα με διαταραχή της προσωπικότητας καλύπτουν τα κριτήρια για περισσότερες μορφές διαταραχών της προσωπικότητας.

Η κλινική εικόνα των συμπτωμάτων ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των διάφορων κατηγοριών.

Είναι δύσκολο να αναφερθούν εκείνα τα στοιχεία, που αποτελούν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και εκείνα που χαρακτηρίζουν μία διαταραχή προσωπικότητας.

 

Ο ασθενής με νευροψυχιατρική λειτουργική διαταραχή (βλέπε το αντίστοιχο υποκεφάλαιο) αποτελεί ένα άτομο, το οποίο δεν μπορεί να λειτουργήσει εντελώς κοινωνικά καθώς πρέπει, αλλά ούτε μπορεί ‘’να ενταχθεί’’ πλήρως στις συνηθισμένες κλινικές εικόνες ασθενειών/ διαγνώσεων ασθενειών.

Ορισμένες φορές παρατηρούνται συχνές αλλαγές εργασίας και/ή συντρόφου.

Μερικές φορές διαπιστώνεται σαφής κοινωνική απομόνωση. Συχνά υπάρχει δυσανεξία στην ψυχοκαταπόνηση.

 

Ο ασθενής με οριακή ψυχωτική συμπεριφορά (παρανοϊκή, σχιζοτυπική, σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας) χαρακτηρίζεται από καχυποψία, προσβάλλεται εύκολα και μπορεί να αναμασά τις αδικίες, είναι κοινωνικά συγκρατημένος και λείπουν οι στενοί φίλοι.

Ασχολείται συχνά με μοναχικές δραστηριότητες, παρουσιάζει ανεπάρκεια στη συναισθηματική ανταπόκριση, ίσως διατηρεί μία εκκεντρική συμπεριφορά με περίεργες/ αόριστες/ μεταφορικές μορφές έκφρασης και περίεργες ιδέες.

Η παρανοειδής και σχιζοτυπική διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να προηγείται από την παρανοειδή και αντίστοιχα σχιζοφρενική ψυχιατρική νόσο.

Η θεραπευτική χορήγηση νευροληπτικών σε χαμηλές δόσεις μπορεί να καθυστερήσει/ παρεμποδίσει την ψυχωσική εξέλιξη.

Η σχιζοειδής διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να μεταπηδήσει σε σχιζοφρενική ψύχωση, αλλά μπορεί επίσης και να αποτελεί μία μόνιμη κατάσταση από μόνη της.

Πιθανόν να αποτελεί μία παραλλαγή του αυτισμού/-του Asperger.

 

Ο ασθενής με συμπεριφορά, κατά την οποία υποδύεται ρόλους (οριακή, ιστριονική, ναρκισσιστική, αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας), χαρακτηρίζεται από συναισθηματική, δραματοποιημένη, υποκριτική, απρόβλεπτη, ‘’θορυβώδη’’, εγωκεντρική συμπεριφορά με ανεπαρκή ενσυναίσθηση.

 

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας.

Η έννοια του όρου έχει μεταβληθεί σημαντικά στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Η έννοια στη σημερινή εποχή σημαίνει επαναλαμβανόμενη αυτοκαταστροφική/ αυτοτραυματική συμπεριφορά χωρίς πραγματική αυτοκτονική πρόθεση, άγχος και κατάθλιψη με γρήγορες συναισθηματικές εναλλαγές, εκρήξεις θυμού, παρορμητικότητα και αστάθεια στις σχέσεις.

Συχνά οι διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης και οι εκρήξεις θυμού συμβαίνουν μετά από αντικειμενικά πολύ μέτρια ψυχικά τραύματα, όπως π.χ. ματαίωση μίας συνάντησης, αρνητικά σχόλια.

Η αβεβαιότητα, όσο αφορά την αυτο-εικόνα, με ευαισθησία σε κριτική, συναισθηματική αστάθεια, στην οποία τα συναισθήματα υπερβαίνουν τη λογική, μπορεί να δημιουργήσει ‘’ένα χάος μέσα στο κεφάλι’’ σε διενέξεις, δραματοποίηση και έλξη της προσοχής στο συγκεκριμένο άτομο, εγωκεντρικότητα, επαναλαμβανόμενες περίοδοι ανεπάρκειας.

 

Είναι τυπικό ότι ο ασθενής δημιουργεί στο θεραπευτή κακή εικόνα μίας κατάστασης, που έχει δημιουργηθεί, το ότι δε δείχνει μεταμέλεια, παρά το ότι το έχει ξανακάνει, το να κατανοεί τον γύρω κόσμο ως μαύρο-άσπρο χωρίς άλλες αποχρώσεις.

 

Αντικοινωνική διαταραχή συμπεριφοράς/ ψυχοπάθεια.

Χαρακτηρίζεται από αδυναμία προσαρμογής σε καταστάσεις και κανόνες παρά τις προβλέψιμες συνέπειες, δείχνει ελλιπή σεβασμό προς τους υπόλοιπους και μειωμένη κατανόηση στις επιθυμίες τους, συχνά ψεύδεται ότι το ίδιο το άτομο ευνοείται, δε δείχνει μεταμέλεια ούτε ενοχή, δυσκολεύεται να αντέξει μονότονες καταστάσεις.

Συχνά είναι παρορμητικός/ή με φτωχό έλεγχο των παρορμήσεων του/της και καταλήγει συχνά σε καυγάδες και συγκρούσεις.

Μπορεί στα ενδιάμεσα διαστήματα να είναι κοινωνικά εκλεπτυσμένος και ευχάριστο άτομο.

Συχνά καταλήγει σε εγκληματικότητα και καταχρήσεις.

 

Ο ασθενής με φοβική-/ αποφευκτική συμπεριφορά (φοβική, καταναγκαστική, εξαρτημένη διαταραχή προσωπικότητας) χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ενός υποκείμενου άγχους με κοινωνικές αναστολές, αίσθημα ότι είναι ανεπαρκής, φόβο για καυγάδες, δυσκολία στο να παίρνει αποφάσεις, αίσθηση της τάξης, επικέντρωση σε λεπτομέρειες, τσιγγουνιά, περιορισμό σε στερεότυπα.

 

Ο ασθενής με υπερθυμική ιδιοσυγκρασία:

Σχεδόν δεν αποτελεί διαταραχή προσωπικότητας, αλλά πρόκειται περισσότερο για γνώρισμα της προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από ένα αρκετά σταθερό και συνεχώς ανεβασμένο επίπεδο ψυχικής διάθεσης.

Το συγκεκριμένο άτομο είναι χαρούμενο, υπερβολικά διαχυτικό, υπεραισιόδοξο.

Είναι θερμό, εξωστρεφές, ομιλητικό, αστειεύεται, με αυτοπεποίθηση και ορισμένες φορές με κομπασμό, δε χρειάζεται πολύ ύπνο, είναι δραστήριο, έχει ενδιαφέροντα, αναζητάει ερεθίσματα και είναι γεμάτο με σχέδια για το μέλλον.

Στο βάθος μπορεί να υποκρύπτεται μία διπολική διαταραχή.

 

Διαφορική διάγνωση

Κατάχρηση ναρκωτικών (πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής της διαταραχής της προσωπικότητας;), κυκλοθυμία (είναι θεραπεύσιμη, διαφοροδιάγνωση από την οριακή προσωπικότητα), ADHD (είναι θεραπεύσιμη, διαφοροδιάγνωση από την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας), σύνδρομο κόπωσης, μανία/υπομανία (διαφοροδιάγνωση από την υπερθυμική ιδιοσυγκρασία), σχιζοφρένεια, κοινωνική φοβία, καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας σε ενήλικες (ορισμένες φορές θεωρείται ως παραλλαγή του συνδρόμου Asperger).

 

Διερεύνηση

Ιστορικό (κληρονομικότητα;

Διάγνωση, που έχει μπει ήδη από την εφηβική ηλικία; Κοινωνική κατάσταση; Ψυχικό τραύμα/ ψυχοκαταπόνηση;).

Παραπομπή για διερεύνηση σε ψυχιατρική κλινική σε υποψία αδιάγνωστης παρέκκλισης της προσωπικότητας.

Η αξία μίας διάγνωσης είναι σημαντική για τον ίδιο τον ασθενή, καθώς και γενικά για την κοινωνία!

 

Θεραπεία

Ο γενικός γιατρός μπορεί να υποψιαστεί τη διάγνωση, όταν το άτομο παρουσιάζει αποκλίνουσα συμπεριφορά και/ή δεν μπορεί να λειτουργήσει στο κοινωνικό πεδίο, όσο αφορά την οικογένεια, την εργασία κτλ.

Η διάγνωση μπαίνει διαμέσου ψυχιάτρου, οπωσδήποτε μετά από απόφαση, που έχει ληφθεί από θεραπευτική ομάδα.

Η διάγνωση δεν πρέπει να ενθαρρύνει μία παθητική στάση, οι διαταραχές της προσωπικότητας (με τις σημερινές γνώσεις) ομολογουμένως δεν είναι θεραπεύσιμες, αλλά σε πολλές περιπτώσεις ο ασθενής μπορεί να μάθει νέες στρατηγικές, για να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του, ώστε να είναι λιγότερο επιβλαβής για τον ίδιο/ίδια.

 

Υπάρχουν διαθέσιμες στρατηγικές φαρμακευτικής αντιμετώπισης ανάλογα με τη μορφή της διαταραχής, οι οποίες εφαρμόζονται από ψυχιάτρους.

 

Όσο αφορά την ιστριονική, ναρκισσιστική, αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας, δεν υπάρχει σχεδόν καμία θεραπεία, αλλά οι διαγνώσεις μπορεί να χρειάζονται σε περιπτώσεις πρόωρης σύνταξης σε εκείνες τις περιπτώσεις, στις οποίες το άτομο αδυνατεί να λειτουργήσει στο κοινωνικό πεδίο.

 

Στη συνάντηση μπορεί να δημιουργηθούν συναισθήματα μεγάλης έντασης, τόσο στο θεραπευτή, όσο και στον ασθενή.

Να είστε σαφείς και με ‘’μέτρια’’ ενσυναίσθηση.

Αποφύγετε εντελώς τις προκλήσεις, αφήστε τη συνάντηση να λήξει με προγραμματισμό για επανεκτίμηση.

 

Δε διατίθεται φάρμακο, που να έχει ως ένδειξη τις διαταραχές προσωπικότητας.

 

Οι SSRI μπορεί να είναι αποτελεσματικά φάρμακα κατά της συναισθηματικής αστάθειας και με αξιοσημείωτη αρκετά αυξανόμενη δράση για κάθε εξάμηνο διάρκειας της θεραπείας. Ωστόσο δε χορηγείται σε ασθενείς με μεταιχμιακή ή άλλη ασταθή διαταραχή της προσωπικότητας.

Η δόση πρέπει να είναι η ίδια με εκείνη που χορηγείται στη θεραπεία της κατάθλιψης.

Αποφύγετε όλες τις μορφές βενζοδιαζεπινών και οπιοειδών ή άλλων σκευασμάτων, που μπορούν να δημιουργήσουν εξάρτηση σε άτομα με διαταραχή της συμπεριφοράς υποκριτικής (θεατρικής) μορφής.

 

Χρειάζεται κάποια μορφή θεραπείας στη διάρκεια όλων των περιόδων, οτιδήποτε από υποστηρικτική συζήτηση μέχρι ειδική θεραπεία, π.χ. διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT).

Σε οξείες καταστάσεις, στις οποίες το επίπεδο άγχους και το εσωτερικό χάος του ασθενή είναι έντονα, μπορεί να χρειαστεί (σύντομη) εισαγωγή σε ψυχιατρική κλινική για λόγους προστασίας.

 

Διευθετήστε, όσο πιο καλόβολα γίνεται, τις απαιτήσεις σχετικά με την εργασία κτλ., ώστε να υπάρχουν οι προϋποθέσεις για το άτομο να είναι λειτουργικό!

  

Φαρμακευτική αγωγή

 

SSRI

Φλουοξετίνη.

 

Οδηγίες σύμφωνα με τη δική μας επαγγελματική εμπειρία:

Ο μακρός χρόνος ημίσειας ζωής της φλουοξετίνης μπορεί να αποτελεί πλεονέκτημα για τους συγκεκριμένους ασθενείς, οι οποίοι μερικές φορές ξεχνούν να πάρουν το φάρμακο, καθώς και το ότι δεν αποτελεί διεγερτικό της όρεξης.

(Dr P-A Abrahamsson, Borås)

 

‘’Η oριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή της προσωπικότητας’’ μπορεί στην πραγματικότητα να αποτελεί μία παραλλαγή της διπολικής διαταραχής (κυκλοθυμίας) και να είναι θεραπεύσιμη κατά τον ίδιο τρόπο με το σταθεροποιητή της ψυχικής διάθεσης, το λίθιο. Άτομα με ADHD-ενηλίκων παρουσιάζουν μεγάλη συννόσηση με τις διαταραχές της προσωπικότητας.

Με τη θεραπευτική χορήγηση διεγερτικών με κεντρική δράση, όπως η μεθυλφαινιδάτη, μειώνονται γρήγορα τα συμπτώματα-ADHD, ενώ και οι διαταραχές της προσωπικότητας υποχωρούν εμφανώς με την πάροδο μερικών ετών.

Ωστόσο οι διαταραχές προσωπικότητας αντικοινωνικού-/ ψυχοπαθητικού τύπου αποτελούν αντένδειξη για τέτοια φαρμακευτική θεραπεία.

(Dr Martin Rosell)

 
Τελευταία ενημέρωση: Σεπτέμβριος 2019