Αϋπνία ή Διαταραχές ύπνου – Χρόνιες

Ορισμός

Συχνά (τουλάχιστον 3 φορές/εβδομάδα) λιγότερος ύπνος από 6,5-7,5 ώρες.

Οι ηλικιωμένοι αντέχουν με ύπνο μικρότερης διάρκειας, οι 15-25χρονοι χρειάζονται περισσότερο.

Παράταση της περιόδου επέλευσης του ύπνου (> 30 λεπτά).

Περισσότερες από 3 αφυπνίσεις/ νύχτα.

Πρόωρη πρωινή αφύπνιση.

Διάρκεια περισσότερο από 1 μήνα.

Η βέλτιστη χρονική διάρκεια ύπνου για ευεξία είναι 7-8 ώρες.

Τόσο η μεγαλύτερη (9-10 ώρες), όσο και η μικρότερη (5-6 ώρες) διάρκεια ύπνου δημιουργούν ορμονικές προσαρμογές, που συνεπάγονται μεταξύ άλλων κίνδυνο υπερβολικού βάρους.

Από βιολογικής άποψης οι διαταραχές ύπνου οφείλονται σε αποσυγχρονισμό των εγκεφαλικών νευρώνων.

 

Αιτίες

Πρωτοπαθή ή δευτεροπαθή συμπτώματα; (βλέπε στη διαφορική διάγνωση).

Συνηθισμένο σύμπτωμα σε κατάθλιψη/άγχος (συμπεριλαμβανομένης της καταναγκαστικής συμπεριφοράς)/ κατάχρηση, σε χρόνια ψυχοκαταπόνηση (‘’δεν έχει χρόνο για ύπνο’’, δημιουργεί χρόνια ανεπάρκεια ύπνου, που επιδρά στην εγκεφαλική ρύθμιση του ύπνου).

Το στρες (ψυχοκαταπόνηση) από μόνο του μπορεί να προκαλέσει τόσο διαταραχές ύπνου, όσο και καλό ύπνο, εκεί όπου οι καταστάσεις στρες, στις οποίες αντέχει ο ασθενής, επιφέρουν καλό ύπνο, ενώ το υποτροπιάζον στρες/ η αδυναμία αποφυγής επερχόμενων απαιτήσεων και στρεσογόνων καταστάσεων προκαλεί διαταραχές ύπνου.

Σε παιδιά, στα οποία αναβάλλεται ο χρόνος αφύπνισης και μετατρέπονται σε άτομα του βραδιού (τηλεόραση, υπολογιστές, ειδικά ως επακόλουθο του ότι ακόμη και οι γονείς μένουν ξυπνητοί μέχρι αργά το βράδυ!), αυτή η κατάσταση οδηγεί σε υπερδιέγερση με διαταραχές ύπνου και δυσκολίες συγκέντρωσης.

Εργασία βάρδιας, έλλειψη σωματικής άσκησης, πάρα πολύ λίγη δραστηριότητα στη διάρκεια της ημέρας, κοινωνικές ανησυχίες, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων των συνθηκών εργασίας, όπου υπάρχουν πολύ υψηλές απαιτήσεις, μικρή ανταμοιβή (μισθός, υπόληψη), έλλειψη ελέγχου των εργασιακών του συνθηκών έχει διαπιστωθεί ότι δημιουργούν προβλήματα ύπνου.

Λήψη διεγερτικών στη διάρκεια της νύκτας με τη μορφή καπνίσματος, καφέ, συχνά ο διαβήτης, η υπέρταση, η παχυσαρκία συνεπάγονται διαταραχές ύπνου, πιθανόν λόγω μεταβολικών/καρδιαγγειακών μεταβολών.

Πόνοι, ΑΕΕ, Parkinson, MS, RLS, αναιμία, μπορέλια, αλλεργία σε ακάρεα με συνακόλουθη ρινική συμφόρηση/ ανώτερων αεραγωγών.

Επίσης φάρμακα (β2 – αγωνιστές, αποσυμφορητικά σκευάσματα με συμπαθητικομιμητικά, κορτικοστεροειδή, τόσο από το στόμα, όσο και εισπνεόμενα, β-αποκλειστές, ανταγωνιστές-Ca, διουρητικά, κινιδίνη, σκευάσματα ντοπαμίνης, βρωμοκρυπτίνη, SSRI κ.ά.).

Οι συνήθειες ύπνου σχετίζονται στενά με το υποκειμενικό αίσθημα υγείας του ασθενή.

Ο ύπνος των ηλικιωμένων συχνά είναι πιο σύντομος, περίπου 6½ – 7 ώρες.

Λόγω μειωμένης παραγωγής μελατονίνης επηρεάζεται ο ρυθμός του ύπνου, ώστε τόσο η επέλευση του ύπνου, όσο και η αφύπνιση να συντελούνται νωρίτερα, συχνά ξυπνάνε τη νύχτα, ο ύπνος είναι πιο επιφανειακός με περισσότερες αφυπνίσεις.

Επιπρόσθετα με αυτό συχνά υπάρχουν προβλήματα πόνου, όπως και ανάγκη έγερσης για ούρηση μία ή περισσότερες φορές τη νύχτα.

Η σύντομη διάρκεια ύπνου ενισχύει τον πόνο και προκαλεί ψυχοκαταπόνηση, όπως και γενικό αίσθημα χειρότερης ψυχικής διάθεσης.

 

Συμπτώματα

Η έλλειψη ύπνου δε γίνεται αντιληπτή αμέσως, αλλά 10-15 ώρες μετά από τη μη πραγματοποίησή του με αδυναμία συγκέντρωσης κτλ.

Κίνδυνος συσσώρευσης συμπτωμάτων σε συχνές περιόδους ύπνου σύντομης διάρκειας:

Κόπωση στη διάρκεια της ημέρας, απερισκεψίες, αυξημένη ευαισθησία σε συναισθηματικά ερεθίσματα με διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης/ευερεθιστότητα, αυξημένος κίνδυνος κυκλοφοριακού ατυχήματος, όπως και στο χώρο εργασίας (βιομηχανία, υγεία).

Η χρόνια διαταραχή ύπνου εκτός από τα συμπτώματα παραπάνω σχετίζεται και με καταθλιπτική διάθεση, διαταραχές μνήμης, αγωνία, ανησυχία, κατάθλιψη, μειωμένη ανοχή σε ψυχοκαταπόνηση, μειωμένη επίπεδο ψυχοκινητικότητας, μειωμένο γνωσιακό επίπεδο, κυρίως σε ηλικιωμένους.

Χαμηλό κατώφλι πόνου, ανικανότητα/ μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, αυξημένος κίνδυνος κρίσης-επιληψίας.

Επιπλέον αυξημένος κίνδυνος υπέρτασης στις διάφορες καρδιοπάθειες, υπερβολικό βάρος, μεταβολικό σύνδρομο, διαβήτης τύπου-2.

Μειωμένη ανοσολογική άμυνα με επανειλημμένες λοιμώξεις (ακόμη και έλλειψη ύπνου πιο σύντομης διάρκειας μπορεί να επιδεινώσει/ προκαλέσει μία λοίμωξη/ κρυολόγημα).

Σύνδρομο κόπωσης, κατάθλιψη, ψυχοκαταπόνηση και προβλήματα πόνου (μειωμένο κατώφλι).

Όσο λιγότερος είναι ο ύπνος, τόσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα αδρεναλίνης στο αίμα με υψηλό σφυγμό μεταξύ άλλων.

Η έλλειψη ύπνου αυξάνει την παραγωγή κορτιζόνης με αρνητική επίδραση σε καρδιά-αγγεία και αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιαγγειακού θανάτου. Η αυξητική ορμόνη και η προλακτίνη κ.ά. μειώνονται σε έλλειψη ύπνου.

Μακροχρόνια ψυχοκαταπόνηση + επακόλουθη έλλειψη ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε ψύχωση.

 

Διαφορική διάγνωση

Ενδογενής κατάθλιψη (κυρίως σε πρόωρη πρωινή αφύπνιση), χειμερινή κατάθλιψη (αυξημένη όρεξη για φαγητό, αύξηση βάρους, σφοδρή επιθυμία για γλυκά, κόπωση), άγχος, ADHD, διαταραχή μετατραυματικής ψυχοκαταπόνησης, κατάχρηση, υπερθυρεοειδισμός, σύνδρομο υπνικής άπνοιας, άσθμα, νόσος ανήσυχων ποδιών, καρδιακή ανεπάρκεια, οπισθοστερνικός καύσος κ.ά.

Φαρμακευτικές παρενέργειες (βλέπε παραπάνω στην παράγραφο Αιτίες), ‘’σωματική και ψυχική εξάντληση’’, πόνος.

 

Διερεύνηση

Ιστορικό (συμπεριλαμβανομένης της ανασκόπησης των φαρμάκων),

ψυχική και φυσική αντικειμενική εξέταση, κοινωνικές συνθήκες,

τύπος της διαταραχής ύπνου (δυσκολία επέλευσης του ύπνου, πολλές αφυπνίσεις, πρόωρη πρωινή αφύπνιση;),

επίδραση στην καθημερινή λειτουργικότητα;

Μικρός ύπνος στη διάρκεια της ημέρας;

Καταγραφή του ύπνου σε τετράδιο για 1-2 εβδομάδες.

Εργαστηριακός έλεγχος σχετικά με υποψία πιθανών νοσημάτων, ελεύθερη-Τ4/TSH, γGT/CDT, PEth;

Θεραπεία

Ο στόχος είναι ύπνος 7-8 ωρών.

Αποκλίσεις μεγαλύτερης διάρκειας από ό,τι αυτό μπορεί να προκαλέσουν συνέπειες στην υγεία.

Θεραπεύστε την υποκείμενη αιτία.

Σε θεραπεία κατάθλιψης χορηγήστε/ συνδυάστε με υπνωτικά σκευάσματα για τη νύχτα, όπως μιρταζαπίνη ή αμιτριπτυλίνη.

Σε υπνική άπνοια, μείωση βάρους (πολύ σημαντική και συχνά καθοριστική), ορθοδοντικός νάρθηκας (συχνά είναι αποτελεσματικός σε μέτριες ενοχλήσεις), συνεχής θετική πίεση αεραγωγών (CPAP) ή εγχείρηση (δεν επιτυγχάνεται πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα).

Σε χρόνιες ενοχλήσεις ύπνου κατά πρώτο λόγο μη φαρμακευτικά μέτρα αντιμετώπισης με τη μορφή της Ενημέρωσης:

Αποφυγή καπνίσματος, καφέ, τσαγιού και κόλας μετά από την ώρα 17:00.

Είναι σημαντικό να ‘’γίνει άλμα στο τρένο του ύπνου’’, όταν η φυσιολογική κόπωση παρουσιάζεται το βράδυ (συχνά υπάρχει μία αντίστοιχη πύλη ύπνου μμ, παρά το ότι είναι πιο αδύναμη).

Αποφυγή λήψης βαριού γεύματος αργά το βράδυ, παρόλα αυτά το (ζεστό) γάλα/η σοκολάτα και η φέτα ψωμιού με κάτι άλλο επάνω (π.χ. τυρί, αλλαντικό κτλ. μπορεί να έχει ηρεμιστική δράση!

Σωστό περιβάλλον ύπνου με ιδιαίτερη προσοχή, όσο αφορά φασαρίες και τη θερμοκρασία (14-18 βαθμούς), η αποφυγή ύπνου στη διάρκεια της ημέρας, τουλάχιστον ½ ώρα έκθεση σε ηλιακό φως κάθε μέρα.

Ρύθμιση των ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης/ υπολογιστή κυρίως, όσο αφορά τα παιδιά.

Οι τακτικές ώρες ύπνου συχνά είναι απόλυτα καθοριστικές στα προβλήματα ύπνου, συμπεριλαμβανομένης της αφύπνισης την ίδια ώρα κάθε ημέρα.

Συχνά χρειάζεται να σηκώνεται ο ασθενής την ίδια ώρα όλες τις εφτά ημέρες της εβδομάδας.

Θεραπεία ελέγχου των ερεθισμάτων:

(= Συσχετίστε το κρεβάτι με τον ύπνο).

Να πηγαίνετε στο κρεβάτι μόνο σε κούραση, να σηκώνεστε, αν ο ύπνος δεν έχει έρθει σε 15-30 λεπτά, να χρησιμοποιείτε το κρεβάτι μόνο για ύπνο (όχι τηλεόραση, φαγητό, εργασία κτλ).

Να σηκώνεστε σχετικά νωρίς τα πρωινά!

Τακτική σωματική άσκηση:

Χαμηλής έντασης και μεγάλης χρονικής διάρκειας (περίπατοι, σιγανό τροχάδην, κολύμβηση) με διακοπή 3 ώρες πριν από την κατάκλιση.

Δραστηριότητες στη διάρκεια της ημέρας:

Ένας ενεργοποιημένος εγκέφαλος παρουσιάζει μεγαλύτερη ευκολία να κοιμηθεί.

Η έκθεση στο ηλιακό φως διευκολύνει την επέλευση του ύπνου το βράδυ (επίδραση στο σύστημα της μελατονίνης).

Η φυσική δραστηριότητα μειώνεται ακόμη και από το ροχαλητό.

Ασκήσεις χαλάρωσης:

Με την άσκηση σε φυσιοθεραπευτή, με μουσική χαλάρωσης ή διαλογισμό.

Γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία:

Τεκμηριωμένη αποτελεσματικότητα, που διαρκεί για χρόνια μετά από τη θεραπεία.

Υπάρχει και διαθέσιμη στο διαδίκτυο.

Παρακολούθηση μαθημάτων ύπνου.

Φωτοθεραπεία:

Κυρίως σε διαταραχές του ρυθμού του 24ώρου, όπως σε εργασία βάρδιας και σε χειμερινή κατάθλιψη.

Περιορισμοί ύπνου:

Παραμονή στο κρεβάτι 5 ώρες/νύχτα.

Αύξηση με αργό ρυθμό σε χρονικό διάστημα 2 εβδομάδων μέχρι ένα φυσιολογικό ύπνο.

Όσο αφορά τους ηλικιωμένους, εστίαση σε τυχόν προβλήματα ύπνου.

Επαρκής ανακούφιση από τον πόνο μπορεί να είναι καλύτερη από χάπια ύπνου.

Ενοχλήσεις από τη νόσο ανήσυχων ποδιών;

Αν ο ύπνος επηρεάζεται αρνητικά από μία ή περισσότερες κενώσεις ούρων στη διάρκεια της νύχτας, εστιάστε σε τυχόν καρδιακή ανεπάρκεια, προβλήματα προστάτη, λοιμώξεις ουροφόρων οδών, υπερδραστήρια κύστη, παρούσα φαρμακευτική αγωγή (διουρητικά κ.ά.), ίσως νυχτερινή πολυουρία κ.ά.

Σε ηλικιωμένους μπορεί ένας ύπνος μικρής διάρκειας στη διάρκεια της ημέρας να είναι χρήσιμος, για να μπορεί να παραμένει ξυπνητός μέχρι την ώρα 21 – 22 και για να εμποδίσει πρόωρη αφύπνιση.

Γενικά ισχύει το να υπάρχει σωματική, κοινωνική και ψυχική ενεργοποίηση στη διάρκεια της ημέρας και έκθεση σε ηλιακό φως.

     

Φαρμακευτική θεραπεία.

Διαλείπουσα θεραπεία!

(Για να αποφευχτεί ανάπτυξη εξάρτησης, όσο αφορά τα παράγωγα βενζοδιαζεπίνης, για να διαπιστωθεί πότε προκύπτει ο φυσιολογικός ρυθμός ύπνου, γιατί τα αντιισταμινικά σκευάσματα χρειάζονται κάποιο χρόνο ‘’ξεπλύματος’’, για να διατηρηθεί η δράση σε ικανοποιητικό επίπεδο).

Τα υπνωτικά σκευάσματα μπορούν να διασπάσουν το φαύλο κύκλο, ώστε ο ασθενής να αποκτήσει τακτικό ρυθμό.

Ως πρώτης εκλογής χορηγείται ζολπιδέμη (μικρός χρόνος ημίσειας ζωής) ή ζοπικλόνη (μεγαλύτερος χρόνος ημίσειας ζωής).

Η αλιμεμαζίνη δρουν αποτελεσματικά σε ορισμένα άτομα (μοναδική επιλογή σε άτομα με καταχρήσεις).

Μπορεί να προκληθεί κόπωση στη διάρκεια της ημέρας.

Ο συνδυασμός αντιισταμινικού με ζολπιδέμη ή ζοπικλόνη συχνά δρα αποτελεσματικά, όταν οι δόσεις μπορούν να διατηρηθούν χαμηλές.

Τα παράγωγα βενζοδιαζεπινών δε συνιστώνται αρχικά για την επίτευξη της έναρξης του ύπνου.

Διαθέτουν μεγαλύτερο χρόνο ημίσειας ζωής και αυξάνεται ο κίνδυνος εξάρτησης.

Δε χορηγούνται σε ασθενείς με ιστορικό κατάχρησης ούτε σε ασθενείς με νυκτερινή αναπνευστική δυσχέρεια.

Σε ηλικιωμένους η αρχική δόση πρέπει να είναι η μισή της δόσης των ενηλίκων.

Σε νεαρούς ασθενείς χορηγούνται αντιισταμινικά.

Το Σαββατοκύριακο τα φάρμακα πρέπει να μη λαμβάνονται.

Θεραπευτική χορήγηση υπνωτικών για μεγάλο χρονικό διάστημα συχνά συνεπάγεται ότι η υπνωτική δράση προοδευτικά ελαττώνεται, καθώς συγχρόνως ενισχύονται η κόπωση στη διάρκεια της ημέρας και η ζάλη, που οφείλονται στα φάρμακα.

Διατίθεται μελατονίνη για προσωρινή χρήση (μέχρι 13 εβδομάδες) σε ασθενείς > 55 ετών.

Η μελατονίνη χορηγείται επιπρόσθετα και κατά του ‘’jet lag’’. Το σκεύασμα μπορεί να χορηγηθεί σε τυφλούς κατά των διαταραχών ύπνου από γιατρό, ο οποίος διαθέτει ιδιαίτερη εμπειρία αυτού του είδους της φαρμακευτικής αγωγής.

 

Ατομική φροντίδα


Αποφυγή καφέ, τσαγιού και ενεργειακών ποτών μετά από τις 17:00, σωστό περιβάλλον ύπνου χωρίς θορύβους από τον περίγυρο και ευχάριστη θερμοκρασία δωματίου, αποφυγή της πείνας πριν από την κατάκλιση.

‘’Χαμηλώστε τους ενεργειακούς τόνους’’ δύο ώρες πριν από την κατάκλιση, τακτικότητα στις ώρες κατάκλισης, τακτική σωματική άσκηση το αργότερο 3 ώρες πριν από την κατάκλιση χωρίς ύπνο μικρής διάρκειας κατά τη διάρκεια της ημέρας, έκθεση σε ηλιακό φως για τουλάχιστον πολλές ώρες κάθε μέρα.

Σηκωθείτε την ίδια ώρα κάθε μέρα, ζεστό ντους περίπου μία ώρα πριν από την κατάκλιση.

Σηκωθείτε από το κρεβάτι σχετικά νωρίς!

Οδηγίες σύμφωνα με τη δική μας επαγγελματική εμπειρία: Η χρόνια έλλειψη ύπνου αποτελεί πολύ συνηθισμένη αιτία ψυχοκαταπόνησης, κατάθλιψης και εικόνας άγχους, καθώς και γενικά σε μειωμένο επίπεδο υγείας και λειτουργικότητας.

(Dr L-O Medin, Göteborg)

Φαρμακευτική αγωγή

Αντιισταμινικά

Αλιμεμαζίνη.

Προμεθαζίνη.

Αντικαταθλιπτικά

Αμιτριπτυλίνη.

Μιρταζαπίνη.

Βενζοδιαπεπίνες

Διάφορα υπνωτικά σκευάσματα

Μελατονίνη. (ΠΡΟΣΟΧΗ, στη χορήγησή της!)

Παράγωγα βενζοδιαζεπινών

Ζολπιδέμη.

Ζοπικλόνη.

Φυτικά υπνωτικά σκευάσματα

Βαλεριάνα. (ΠΡΟΣΟΧΗ, σε αλληλεπιδράσεις με φάρμακα που δρουν στο ΚΝΣ και την κατανάλωση αλκοόλ!)
Τελευταία ενημέρωση: Απρίλιος 2021