Παχυσαρκία, Υπερβολικό βάρος
Σύντομη Περίληψη της θεραπευτικής αγωγής:
* Λιγότερο φαγητό, περισσότερη κίνηση.
Ισχύει το αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο, ανεξάρτητα από τη μέθοδο! Εκτός από αυτό που προαναφέρθηκε, μόνιμο αποτέλεσμα προσφέρει μόνο η χειρουργική παχυσαρκίας.
* Φαρμακολογικώς το μοναδικό διαθέσιμο φάρμακο είναι η ορλιστάτη.
Στην πράξη το αποτέλεσμα, που προσφέρει, είναι μέτριο και αυτό διαρκεί μόνο, όσο χορηγείται το φάρμακο.
* Ελέγξτε την ΑΠ, τη γλυκόζη-πλ, τα λιπίδια, το βάρος, το ΔΜΣ, την περίμετρο μέσης/γλουτών.
* Δεν έχουν διαπιστωθεί οφέλη στην υγεία, όσο αφορά τη βαριά νοσηρότητα/θνητότητα από τη μείωση του βάρους μέτρια υπέρβαρων ατόμων (ΔΜΣ < 35).
Η σταθεροποίηση του βάρους αποτελεί την καλύτερη προφύλαξη.
* Τα πάρα πολύ υπέρβαρα/ παχύσαρκα άτομα (ΔΜΣ > 35) κερδίζουν σημαντικά οφέλη, όσο αφορά την υγεία τους, όπως καλύτερη διάθεση, μείωση των ενοχλήσεων από τις αρθρώσεις, μείωση της νοσηρότητας κτλ.
* Η χειρουργική της παχυσαρκίας αποτελεί τη μοναδική μέθοδο με τεκμηριωμένα διαρκές αποτέλεσμα.
Μπορεί κάποιος να τη σκεφτεί, όταν ο ΔΜΣ > 40 (> 35, όταν πρόκειται για διαβήτη τύπου 2), εφόσον δεν επιτυγχάνεται ικανοποιητικό αποτέλεσμα με άλλες μεθόδους.
Ορισμός
ΔΜΣ (δείκτης μάζας σώματος) = βάρος σε κιλά διά του ύψους σε μέτρα στο τετράγωνο (kg/ m2).
ΔΜΣ ≥ 40,0 = παχυσαρκία ΙΙΙ βαθμού.
ΔΜΣ 34,9-39,9 = παχυσαρκία ΙΙ βαθμού.
ΔΜΣ 30,0-34,9 = παχυσαρκία Ι βαθμού.
ΔΜΣ 25,0-29,9 = υπέρβαρος.
ΔΜΣ 18,5–24,9 = φυσιολογικό βάρος.
ΔΜΣ < 18,5 = λιποβαρής.
Πηλίκο περιμέτρου μέσης-γλουτών:
Υπέρβαρος σχετικά με άντρες > 1,0 και για γυναίκες > 0,85.
Ως περίμετρος των ισχίων υπολογίζεται η μεγαλύτερη περίμετρος γύρω από τους γλουτούς.
Το πηλίκο μέσης-γλουτών αποτελεί καλύτερο προγνωστικό παράγοντα καρδιαγγειακής νόσου από ό,τι ο ΔΜΣ.
Περιφέρεια μέσης (σε εκατοστά):
Όταν σε άντρες > 94, σε γυναίκες > 80, αυξάνεται ο κίνδυνος επιπλοκών, που σχετίζονται με την παχυσαρκία (π.χ. καρδιαγγειακή νόσος, ενδοκρινολογική νόσος). Άντρες > 102, γυναίκες > 88 εκ. εμφανίζουν πολύ αυξημένο κίνδυνο για τις επιπλοκές, που προαναφέρθηκαν και σχετίζονται με παχυσαρκία.
Η περιφέρεια μέσης μετριέται ως η περίμετρος στο μέσο ανάμεσα στο τμήμα των πλευρών, που προεξέχει περισσότερο και το ισχίο.
Αιτίες
Μόνο ορισμένες είναι γνωστές.
Συχνά υπάρχει γενετική προδιάθεση.
Οι συνήθειες της καθημερινής ζωής, κυρίως ό,τι αφορά το διατροφή και τις συνήθειες κίνησης και ένα διαρκές θετικό ενεργειακό ισοζύγιο.
Το πιο συνηθισμένο είναι το να τρώει κάποιος γρήγορα και να νιώθει αρκετά (παραπάνω) χορτάτος.
Τόσο η χρόνια έλλειψη ύπνου (διάρκεια ύπνου 5-6 ώρες/νύχτα), όσο και η χρόνια υπερυπνία (9-16 ώρες), προκαλούν ορμονικές μεταβολές με αυξημένο κίνδυνο απόκτησης υπερβολικού βάρους.
Ενεργοποίηση του άξονα-HPA (Hypothalamic Pituitary Adrenal), νόσος Cushing, υποθυρεοειδισμός, φάρμακα (βλέπε παρακάτω), πολυκυστικές ωοθήκες (PCO).
Η ενεργοποίηση του άξονα-HPA (υποθαλάμου – υπόφυσης – φλοιού επινεφριδίων) προκαλεί αυξημένη έκκριση κορτιζόλης εξαιτίας χρόνιου στρες ή κατάθλιψης.
Αυτό προκαλεί αυξημένο κίνδυνο κοιλιακής παχυσαρκίας με την επακόλουθη αντίσταση στην ινσουλίνη, διαβήτη τύπου-2, διαταραχές λιπιδίων, αυξημένη αρτηριακή πίεση κ.ά. (μεταβολικό σύνδρομο – βλέπε το αντίστοιχο υποκεφάλαιο).
Κατ’αυτόν τον τρόπο αυξάνεται ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου και ΑΕΕ, ενώ το κάπνισμα και το αλκοόλ λειτουργούν συνεργικά.
Η ανοσιακή άμυνα επηρεάζεται αρνητικά, κάτι το οποίο οδηγεί σε αυξημένη ευαισθησία στις λοιμώξεις και πιθανόν να συμβάλλει στην ανάπτυξη καρκίνου.
Φάρμακα, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν παχυσαρκία είναι:
Τα νευροληπτικά (ειδικά σε υψηλές δόσεις), το λίθιο, πολλά αντικαταθλιπτικά (μεταξύ άλλων η μιρταζαπίνη), τα αντιεπιληπτικά, όπως η καρβαμαζεπίνη, η ινσουλίνη, η κορτιζόνη, τα οιστρογόνα (στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα αντισυλληπτικά), η ταμοξιφαίνη, οι βήτα-αποκλειστές, τα αντιισταμινικά.
Διαφορική διάγνωση
Σύνδρομο Cushing.
Συμπτώματα
Δεν είναι απαραίτητο σύμπτωμα το υπερβολικό βάρος του ασθενή σύμφωνα με το ΔΜΣ, αλλά περίμετρος μέσης, που είναι μεγαλύτερη από την κανονική (βλέπε παραπάνω), η οποία με τη σειρά της αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών-επιπλοκών.
Υψηλή αρτηριακή πίεση και υψηλές τιμές λιπιδίων αίματος:
Υψηλή υπερθνητότητα, αν συγχρόνως συνυπάρχει ανθεκτικότητα στην ινσουλίνη και διαβήτης (βλέπε το υποκεφάλαιο Μεταβολικό σύνδρομο).
Αυξημένος κίνδυνος καρκίνου, χολολιθίαση, λιπώδες ήπαρ (αύξηση ALAT-ορ, γGT), ενοχλήσεις αρθρώσεων με βασικότερη την αρθρίτιδα του γόνατος, ακόμη και σε μέτρια υπερβολικό βάρος (< 10 kg).
Ουρική αρθρίτιδα (κυρίως σε άντρες).
Η αποφρακτική υπνική άπνοια εκδηλώνεται με πολύ μεγάλη συχνότητα (βλέπε το υποκεφάλαιο Ροχαλητό).
Δύσπνοια, οιδήματα ποδιών, κόπωση, αυξημένος κίνδυνος ΑΕΕ.
Άτομα, που είναι υπέρβαρα ή παχιά στη μέση ηλικία, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν Alzheimer – ή αγγειακή άνοια.
Το προσδόκιμο επιβίωσης μειώνεται προοδευτικά, όσο αυξάνεται ο ΔΜΣ. Η χειρουργική της παχυσαρκίας συνεπάγεται σαφώς μειωμένο κίνδυνο νόσησης από καρδιαγγειακή νόσο (έμφραγμα μυοκαρδίου, ΑΕΕ).
Η μείωση του κινδύνου συνδέεται με τα επίπεδα της ινσουλίνης πριν από την επέμβαση.
Από επιστημονική άποψη είναι άγνωστο, αν οι παράγοντες κινδύνου είναι το υπερβολικό βάρος από μόνο του ή οι παράμετροι, που συνδέονται μ’ αυτό (κακή φυσική κατάσταση, υψηλή ΑΠ, αποκλίσεις του μεταβολισμού).
Διερεύνηση
Ατομικό ιστορικό συνηθειών ζωής, κληρονομικότητα, βάρος, ΔΜΣ, περίμετρος μέσης, αρτηριακή πίεση, γλυκόζη-πλ, χοληστερόλη-ορ, HDL-ορ, LDL-ορ, τριγλυκερίδια-ορ, μικροπρωτεϊνουρία.
Ενδεχομένως να γίνει έλεγχος της ελεύθερης Τ4-ορού, της TSH-ορ. (το υπερβολικό βάρος του ασθενή σπάνια οφείλεται σε υποθυρεοειδισμό).
Ίσως χρειαστεί δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη, όπως επίσης τεστοστερόνη-ορ. (σε άντρες)- συχνά μειωμένη.
Ενδεχομένως έλεγχος 25-ΟΗ βιταμίνης D-ορ (η παχυσαρκία συνδέεται με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης-D).
Για ασθενείς με ΔΜΣ > 30 και φυσιολογική γλυκόζη νηστείας-πλ να σκέφτεστε τη δοκιμασία δυσανεξίας στη γλυκόζη:
Ο ασθενής πίνει 75 gr γλυκόζης διαλυμένων σε 300 ml νερού, περιμένει 2 ώρες και στη συνέχεια γίνεται έλεγχος της γλυκόζης-πλ. Αν > 11 mmol/L [198 mg/dL], = επιδείνωση ανοχής στη γλυκόζη.