Μεταβολικό σύνδρομο

ICD-10: Δεν υπάρχει κωδικός

Βλέπε και το υποκεφάλαιο Παχυσαρκία παρακάτω, όπως και Στρες στο κεφάλαιο ψυχικά νοσήματα.

 

Ορισμός

Ο όρος χρησιμοποιείται όλο και πιο σπάνια.

Αντίθετα το επιστημονικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στους μεμονωμένους παράγοντες κινδύνου των καρδιαγγειακών νόσων και όποιας άλλης νοσηρότητας συνεπάγεται ο συγκεκριμένος όρος, δηλαδή υπερβολικό βάρος, υψηλή αρτηριακή πίεση, υπερλιπιδαιμία, υψηλές τιμές γλυκόζης αίματος.

 

Ως κλασικές σημασίες του όρου έχουν καθιερωθεί οι παρακάτω έννοιες (από το έτος 1998 σύμφωνα με τον WHO):

Το σύνολο παραγόντων κινδύνου καρδιαγγειακών νόσων σχετικά με την αρτηριακή πίεση, τα λιπίδια, το υπερβολικό βάρος και την υψηλή γλυκόζη αίματος.

Προστάδιο διαβήτη τύπου-2.

 

Δεν έχει καθοριστεί κάποιος συγκεκριμένος ορισμός, αλλά συχνά χρησιμοποιούνται οι δύο ακόλουθοι:

1. Σε μειωμένη ανεκτικότητα στη γλυκόζη/σε διαβήτη και ανθεκτικότητα στην ινσουλίνη αρκεί με ένα επιπλέον κριτήριο, από όσα αναφέρονται παρακάτω.

 

Αν πρόκειται για το ένα από τα δύο, δηλαδή είτε δυσανεξία στη γλυκόζη/διαβήτη είτε ανθεκτικότητα σε ινσουλίνη, απαιτούνται δύο κριτήρια από τα παρακάτω:

Α: Αρτηριακή πίεση > 140/90.

Β:  Τριγλυκερίδια > 1,7 mmol/L (150 mg/dL) και/ή HDL-χοληστερόλη < 0,9 mmol/L (35 mg/dL) για τους άντρες και < 1,0 mmol/L (39 mg/dL) για τις γυναίκες.

Γ:  Κοιλιακή παχυσαρκία με περίμετρο μέσης > 88 εκ. σε γυναίκες και αντίστοιχα 102 εκ. σε άντρες. Και/ή περίμετρος μέσης/γλουτών σε άντρες > 0,9 και σε γυναίκες > 0,85 και/ή ΔΜΣ>30. Η περίμετρος μέσης-γλουτών αποτελεί καλύτερο προγνωστικό παράγοντα καρδιαγγειακής νόσου από ότι ο ΔΜΣ.

Δ:  Μικρολευκωματουρία > 20 μg/λεπτό = 30 mg/mL. Από εκεί και πάνω ανευρίσκεται συχνά υψηλό ουρικό οξύ-ορ. και διαταραχές πήξης, όπως διαταραχές της ινωδόλυσης.

 

2. Εναλλακτικός ορισμός είναι ο ακόλουθος: Αποτελεί προϋπόθεση η ύπαρξη κεντρικής παχυσαρκίας, δηλαδή του Α από τα παρακάτω και τουλάχιστον δύο από τα κριτήρια B-Δ.

 

A:  Περίμετρος μέσης > 80 εκ. σε γυναίκες και > 94 εκ. σε άντρες.

Β:  Αρτηριακή πίεση > 135/85 ή αντιϋπερτασική θεραπεία.

Γ:  Τριγλυκερίδια > 1,7 mmol/L (150 mg/dL).

Δ:  Γλυκόζη νηστείας-πλ. > 5,6 mmol/L (101 mg/dL) ή παθολογική ανοχή στη γλυκόζη ή διαγνωσμένος διαβήτης.

 

Το μεταβολικό σύνδρομο συνεπάγεται ένα αξιοσημείωτα αυξημένο κίνδυνο νόσησης από νόσο των στεφανιαίων αγγείων, ΑΕΕ και περιφερική αρτηριακή νόσο.

 

Κάθε χρόνο 7-15% των ατόμων με μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη, όταν εξετάζονται με τη δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη (ή καμπύλη σακχάρου/IGT) από το στόμα, αποκτούν τη διάγνωση του διαβήτη τύπου-2 (το ποσοστό αυτό ισχύει στη Σουηδία).

 

Η αντοχή στην ινσουλίνη σε φυσιολογικές περπτώσεις αναπτύσσεται πριν από την κλινική έναρξη του διαβήτη τύπου-2.

 

Πιθανόν να αναπτύσσονται μακροαγγειακές επιπλοκές, πολύ πριν να παρουσιάσει ο ασθενής διαβήτη τύπου-2, ο οποίος να φαίνεται στα εργαστηριακά ευρήματα.

 

Αιτίες

Δεν έχει βρεθεί γενετική διαταραχή, που να μπορεί να εξηγήσει το φαινόμενο.

 

Το χρόνιο στρες μπορεί να αποτελεί ενισχυτικό παράγοντα, όπως και η ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται το χρόνιο στρες.

 

Η κατάθλιψη, τα νοσήματα με άγχος (πρωτίστως η διαταραχή πανικού), η έλλειψη ύπνου, οι καθημερινές συνήθειες ζωής, όπως το κάπνισμα/το αλκοόλ/η έλλειψη καθημερινής σωματικής άσκησης, οι διατροφικές συνήθειες, όπως η υψηλή ενεργειακή πρόσληψη, π.χ. διατροφή με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης σε άντρες, η ροπή του οργανισμού ορισμένων γυναικών προς ένα περισσότερο ανδρικό προφίλ γεννητικών ορμονών.

 

Πολλές μελέτες δέχονται την ύπαρξη μίας χρόνιας φλεγμονής, π.χ. η μέτρηση CRP με μέθοδο υψηλής ευαισθησίας μπορεί να συνδέεται με την ανάπτυξη αντοχής στην ινσουλίνη και διαβήτη τύπου-2.

 

Όσοι εργάζονται ασυνήθιστες ώρες παρουσιάζουν περισσότερους παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη μεταβολικού συνδρόμου (φαγητό σε ακανόνιστες ώρες, συχνή λήψη ταχυφαγητού, προσαρμογή για τη λήψη του φαγητού 24ώρου τις νυκτερινές ώρες με στρες, έλλειψη ύπνου κ.ά.).

 

Διαφορική διάγνωση

Σύνδρομο Cushing.

 

Διερεύνηση

Βλέπε και το υποκεφάλαιο Παχυσαρκία//Υπερβολικό βάρος παρακάτω.

 

Σε υποψία νόσου Cushing χορηγούνται δισκία 1 mg δεξαμεθαζόνης στις 22:00 η ώρα.

Αν η κορτιζόλη-πλ. στις 08:00 το επόμενο πρωινό είναι πάνω από 50, πιθανόν να πρόκειται για νόσο Cushing.

 

Θεραπεία

Βλέπε και το υποκεφάλαιο Παχυσαρκία/Υπερβολικό βάρος παρακάτω.

 

Ο πρωταρχικός στόχος είναι η μείωση της περιμέτρου της κοιλίας και όχι η μείωση του ΔΜΣ.

 

* Μείωση βάρους:

Η βάση για τη μείωση του βάρους είναι το ότι η ενεργειακή πρόσληψη πρέπει να είναι μικρότερη, από εκείνη που καταναλώνει το συγκεκριμένο άτομο.

Οι διάφορες μέθοδοι αδυνατίσματος, που είναι διαθέσιμες διαμέσου πρόσληψης διαφορετικών τροφών, έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό – και λειτουργούν – μόνο, όταν η ενεργειακή πρόσληψη είναι μικρότερη από την ενεργειακή κατανάλωση.

Για παράδειγμα κατ’ αυτόν τον τρόπο η μέθοδος δίαιτας-GI (γλυκαιμικού δείκτη) δεν επιφέρει από μόνη της τη μείωση βάρους. Η πρόσληψη της συνολικής ποσότητας ενέργειας είναι πάλι εκείνη που λειτουργεί καθοριστικά.

Το αδυνάτισμα σύμφωνα με τη μέθοδο – LCHF – διατροφής με λίγους υδατάνθρακες λειτουργεί κατά τον ίδιο τρόπο, όσο αφορά τη μείωση βάρους, αλλά συνδέεται με αυξημένη θνητότητα.

Η διατροφική θεραπεία οδηγεί κατά μέσο όρο σε μείωση βάρους 2-10%.

Έχουν διαπιστωθεί μεταβολικά πλεονεκτήματα ακόμη και χωρίς μείωση βάρους, όταν οι πηγές υδατανθράκων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη (π.χ. ψωμί ολικής άλεσης και μαγιά) αντικαθιστούν τις πηγές υδατανθράκων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη (π.χ. το λευκό ψωμί), καθώς και όταν τα διατροφικά προϊόντα με κάποιο υψηλότερο ποσοστό ακόρεστων λιπαρών οξέων (π.χ. ρευστές/μαλακές μαργαρίνες και φυτικά έλαια) αντικαθιστούν τα διατροφικά προϊόντα με υψηλότερο ποσοστό κορεσμένων λιπών (π.χ. κρέμα, βούτυρο και crème fraiche).

Το αυξημένο ποσοστό πρωτεϊνών (ψάρια, κρέας κτλ), όπως και ινών (λαχανικά, φρούτα, χοντροαλεσμένα σιτηρά προϊόντα), μπορούν να συμβάλλουν σε βελτιωμένο αίσθημα κορεσμού και επομένως να διευκολύνουν τη μειωμένη πρόσληψη ενέργειας.

Ο κίνδυνος νόσησης από διαβήτη είναι χαμηλότερος μετά από αλλαγές στις συνήθειες της καθημερινής ζωής με τη μορφή της ελάττωσης βάρους με μείωση της πρόσληψης λιπών (ιδίως με ζωικά λίπη και ανθεκτικά trans λιπαρά) και την αυξημένη σωματική δραστηριότητα.

 

Δεν έχει αποδειχτεί ότι η μείωση του μέτρια υπερβολικού βάρους σώματος οδηγεί σε μείωση της βαριάς νοσηρότητας και θνητότητας, με εξαίρεση τα πολύ υπέρβαρα/παχύσαρκα άτομα (ΔΜΣ > 35).

Τα θετικά οφέλη στην υγεία περιλαμβάνουν τη βελτίωση της διάθεσης, τη μείωση των αρθραλγιών κτλ.

Όσο αφορά τους μέτρια υπέρβαρους, συνιστάται σταθεροποίηση του βάρους, εφόσον δεν υπάρχουν ειδικοί ιατρικοί λόγοι, που να απαγορεύουν κάτι τέτοιο (ενοχλήσεις από τις αρθρώσεις, επηρεασμένη ψυχική υγεία κ.ά.).

 

* Αυξημένη φυσική δραστηριότητα:

Ο κίνδυνος νόσησης από διαβήτη είναι μειωμένος σε αυξημένη φυσική δραστηριότητα, ανεξάρτητα αν αυτή σχετίζεται με τη μετακίνηση προς και από την εργασία (ωστόσο χρειάζεται τουλάχιστον 30 λεπτά/ημέρα), κατά τη διάρκεια της εργασίας ή κατά τον ελεύθερο χρόνο.

Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στη μέτρια και την έντονη φυσική δραστηριότητα κατά τον ελεύθερο χρόνο.

Επιβάλλεται μείωση της καθιστής στάσης για μεγάλη διάρκεια.

Εκτιμάται ότι ο περιορισμός της παρακολούθησης τηλεόρασης σε < 10 ώρες/εβδομάδα, όπως και το καθημερινό γρήγορο βάδισμα διάρκειας 30 λεπτών, προλαμβάνει κατά περίπου 40% του συνόλου τη νόσηση από διαβήτη.

 

Διακοπή καπνίσματος και μετριασμός αλκοόλ.

Αντιμετώπιση του άγχους, ενδεχομένως διαμέσου γνωσιακής θεραπείας και, αν χρειαστεί, με αντικαταθλιπτικά.

Βλέπε το υποκεφάλαιο ‘‘Σακχαρώδης διαβήτης’‘ και ‘‘Παχυσαρκία’‘ στο παρόν κεφάλαιο.

 

* Συνιστώμενες τροφές:

Φασόλια, αρακάς, φακές, λαχανικά και βολβοί λαχανικών (π.χ. μπρόκολα, κουνουπίδι, ρουμπάγκα, καρότα, παντζάρια, παστινάκη), φρούτα και χυμώδεις μικροί καρποί δάσους (όπως φραγκοστάφυλα κτλ), ζυμαρικά (προτιμότερο ολικής άλεσης), ψωμί με ολόκληρο πυρήνα/ολικής άλεσης και προζυμωμένο, πλιγούρι, πλήρες σιτάρι, πλιγούρι βρώμης, δημητριακά ολικής άλεσης, κρέας, ψάρι (προτιμότερος ο σολωμός, το σκουμπρί, η ρέγγα και η σαρδέλα [στη Σκανδιναβία αντίστοιχα:

Μικρή ρέγγα της Βαλτικής), άπαχα γαλακτοκομικά προϊόντα, μαλακά φυτικά έλαια μαγειρικής.

Προτιμότερα εκείνα που έχουν ως βάση το κραμβέλαιο.

 

* Τροφές, που πρέπει να περιορίζονται: Διατροφικά προϊόντα πλούσια σε ενέργεια με άφθονα λιπαρά (κυρίως ζωικά λίπη και ανθεκτικά trans λιπαρά) και/ή ζάχαρη (π.χ. κέικ καφέ, ζαχαροειδή, σοκολάτα, τσιπς, ανθρακούχα αναψυκτικά, χυμοί και μαρμελάδες), καθώς και μεγάλες ποσότητες αλκοόλ.

 

Εμβάθυνση:

Diet, nutrition and prevention of and chronic diseases, Report of WHO 2003.

 
Τελευταία ενημέρωση: Σεπτέμβριος 2019