Διαταραχές προσωπικότητας ενηλίκων

Βλέπε επίσης και το υποκεφάλαιο νευροψυχιατρικές λειτουργικές διαταραχές ενηλίκων στο παρόν κεφάλαιο.

Ορισμός

Συμπτώματα, που προϋπήρχαν ήδη από την εφηβική ηλικία και προσλαμβάνουν μία τυποποιημένη, σταθερή άκαμπτη μορφή συμπεριφοράς με μειωμένο επίπεδο λειτουργικότητας και μία αξιοσημείωτη ταλαιπωρία.

Τα όρια μεταξύ διαταραχής της προσωπικότητας και της ‘’φυσιολογικής’’ προσωπικότητας είναι ρευστά.

Τα κριτήρια έχουν μεταβληθεί με την πάροδο του χρόνου.

Η επίπτωση στο σύνολο του πληθυσμού είναι 10-15%, ενώ στο χώρο της ψυχιατρικής κυμαίνεται από 30-45%.

Η διάγνωση ‘’διαταραχή προσωπικότητας’’ δεν πρέπει να μπαίνει σε άτομα < 18 ετών.

Η συγκεκριμένη οριοθέτηση έχει γίνει, για να δίνεται το περιθώριο στην προσωπικότητα ‘’να σταθεροποιηθεί’’.

Τα ηλικιακά όρια αμφισβητούνται από πολλούς, γιατί η προσωπικότητα διαμορφώνεται ακριβώς, την περίοδο της εφηβείας.

Στα κριτήρια των διάφορων διαταραχών προσωπικότητας δε λαμβάνονται υπόψη το φύλο ούτε οι φυσιολογικές διακυμάνσεις/ μορφές έκφρασης της κάθε προσωπικότητας.

Από το παρακάτω σύμπλεγμα συμπτωμάτων δε συμπεριλαμβάνονται όλα στον όρο Διαταραχές προσωπικότητας σύμφωνα με το DSM IV.

Αιτίες

Kληρονομικότητα, ψυχοκοινωνική καταπόνηση στη διάρκεια της ανάπτυξης, περιγεννητικές κακώσεις κατά τον τοκετό ισχαιμικού χαρακτήρα.

Εκλυτικοί παράγοντες μπορεί να είναι η ψυχοκαταπόνηση, π.χ. σε χωρισμό, ψυχικά τραύματα.

Συμπτώματα

Οι διαταραχές προσωπικότητας κατά παράδοση θεωρούνται μακροχρόνιες.

Σε πρόσφατες έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι ‘’εν μέρει’’ δεν υπάρχει λόγος να ισχύει αυτό, δηλαδή να μη μπαίνει ως όριο η ηλικία των 18 ετών, καθώς και το ότι η διαταραχή προσωπικότητας με την πάροδο του χρόνου μπορεί να μεταπηδήσει σε άλλες θεραπεύσιμες ασθένειες.

Τα περισσότερα άτομα με διαταραχή της προσωπικότητας καλύπτουν τα κριτήρια για περισσότερες μορφές διαταραχών της προσωπικότητας.

Η κλινική εικόνα των συμπτωμάτων ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των διάφορων κατηγοριών.

Είναι δύσκολο να αναφερθούν εκείνα τα στοιχεία, που αποτελούν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και εκείνα που χαρακτηρίζουν μία διαταραχή προσωπικότητας.

Ο ασθενής με νευροψυχιατρική λειτουργική διαταραχή (βλέπε το αντίστοιχο υποκεφάλαιο) αποτελεί ένα άτομο, το οποίο δεν μπορεί να λειτουργήσει εντελώς κοινωνικά καθώς πρέπει, αλλά ούτε μπορεί ‘’να ενταχθεί’’ πλήρως στις συνηθισμένες κλινικές εικόνες ασθενειών/ διαγνώσεων ασθενειών.

Ορισμένες φορές παρατηρούνται συχνές αλλαγές εργασίας και/ή συντρόφου.

Μερικές φορές διαπιστώνεται σαφής κοινωνική απομόνωση. Συχνά υπάρχει δυσανεξία στην ψυχοκαταπόνηση.

Ο ασθενής με οριακή ψυχωτική συμπεριφορά (παρανοϊκή, σχιζοτυπική, σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας) χαρακτηρίζεται από καχυποψία, προσβάλλεται εύκολα και μπορεί να αναμασά τις αδικίες, είναι κοινωνικά συγκρατημένος και λείπουν οι στενοί φίλοι.

Ασχολείται συχνά με μοναχικές δραστηριότητες, παρουσιάζει ανεπάρκεια στη συναισθηματική ανταπόκριση, ίσως διατηρεί μία εκκεντρική συμπεριφορά με περίεργες/ αόριστες/ μεταφορικές μορφές έκφρασης και περίεργες ιδέες.

Η παρανοειδής και σχιζοτυπική διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να προηγείται από την παρανοειδή και αντίστοιχα σχιζοφρενική ψυχιατρική νόσο.

Η θεραπευτική χορήγηση νευροληπτικών σε χαμηλές δόσεις μπορεί να καθυστερήσει/ παρεμποδίσει την ψυχωσική εξέλιξη.

Η σχιζοειδής διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να μεταπηδήσει σε σχιζοφρενική ψύχωση, αλλά μπορεί επίσης και να αποτελεί μία μόνιμη κατάσταση από μόνη της.

Πιθανόν να αποτελεί μία παραλλαγή του αυτισμού/-του Asperger.

Ο ασθενής με συμπεριφορά, κατά την οποία υποδύεται ρόλους (οριακή, ιστριονική, ναρκισσιστική, αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας), χαρακτηρίζεται από συναισθηματική, δραματοποιημένη, υποκριτική, απρόβλεπτη, ‘’θορυβώδη’’, εγωκεντρική συμπεριφορά με ανεπαρκή ενσυναίσθηση.

Οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας.

Η έννοια του όρου έχει μεταβληθεί σημαντικά στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Η έννοια στη σημερινή εποχή σημαίνει επαναλαμβανόμενη αυτοκαταστροφική/ αυτοτραυματική συμπεριφορά χωρίς πραγματική αυτοκτονική πρόθεση, άγχος και κατάθλιψη με γρήγορες συναισθηματικές εναλλαγές, εκρήξεις θυμού, παρορμητικότητα και αστάθεια στις σχέσεις.

Συχνά οι διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης και οι εκρήξεις θυμού συμβαίνουν μετά από αντικειμενικά πολύ μέτρια ψυχικά τραύματα, όπως π.χ. ματαίωση μίας συνάντησης, αρνητικά σχόλια.

Η αβεβαιότητα, όσο αφορά την αυτο-εικόνα, με ευαισθησία σε κριτική, συναισθηματική αστάθεια, στην οποία τα συναισθήματα υπερβαίνουν τη λογική, μπορεί να δημιουργήσει ‘’ένα χάος μέσα στο κεφάλι’’ σε διενέξεις, δραματοποίηση και έλξη της προσοχής στο συγκεκριμένο άτομο, εγωκεντρικότητα, επαναλαμβανόμενες περίοδοι ανεπάρκειας.

Είναι τυπικό ότι ο ασθενής δημιουργεί στο θεραπευτή κακή εικόνα μίας κατάστασης, που έχει δημιουργηθεί, το ότι δε δείχνει μεταμέλεια, παρά το ότι το έχει ξανακάνει, το να κατανοεί τον γύρω κόσμο ως μαύρο-άσπρο χωρίς άλλες αποχρώσεις.

Αντικοινωνική διαταραχή συμπεριφοράς/ ψυχοπάθεια.

Χαρακτηρίζεται από αδυναμία προσαρμογής σε καταστάσεις και κανόνες παρά τις προβλέψιμες συνέπειες, δείχνει ελλιπή σεβασμό προς τους υπόλοιπους και μειωμένη κατανόηση στις επιθυμίες τους, συχνά ψεύδεται ότι το ίδιο το άτομο ευνοείται, δε δείχνει μεταμέλεια ούτε ενοχή, δυσκολεύεται να αντέξει μονότονες καταστάσεις.

Συχνά είναι παρορμητικός/ή με φτωχό έλεγχο των παρορμήσεων του/της και καταλήγει συχνά σε καυγάδες και συγκρούσεις.

Μπορεί στα ενδιάμεσα διαστήματα να είναι κοινωνικά εκλεπτυσμένος και ευχάριστο άτομο.

Συχνά καταλήγει σε εγκληματικότητα και καταχρήσεις.

Ο ασθενής με φοβική-/ αποφευκτική συμπεριφορά (φοβική, καταναγκαστική, εξαρτημένη διαταραχή προσωπικότητας) χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ενός υποκείμενου άγχους με κοινωνικές αναστολές, αίσθημα ότι είναι ανεπαρκής, φόβο για καυγάδες, δυσκολία στο να παίρνει αποφάσεις, αίσθηση της τάξης, επικέντρωση σε λεπτομέρειες, τσιγγουνιά, περιορισμό σε στερεότυπα.

Ο ασθενής με υπερθυμική ιδιοσυγκρασία:

Σχεδόν δεν αποτελεί διαταραχή προσωπικότητας, αλλά πρόκειται περισσότερο για γνώρισμα της προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από ένα αρκετά σταθερό και συνεχώς ανεβασμένο επίπεδο ψυχικής διάθεσης.

Το συγκεκριμένο άτομο είναι χαρούμενο, υπερβολικά διαχυτικό, υπεραισιόδοξο.

Είναι θερμό, εξωστρεφές, ομιλητικό, αστειεύεται, με αυτοπεποίθηση και ορισμένες φορές με κομπασμό, δε χρειάζεται πολύ ύπνο, είναι δραστήριο, έχει ενδιαφέροντα, αναζητάει ερεθίσματα και είναι γεμάτο με σχέδια για το μέλλον.

Στο βάθος μπορεί να υποκρύπτεται μία διπολική διαταραχή.

Διαφορική διάγνωση

Κατάχρηση ναρκωτικών (πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής της διαταραχής της προσωπικότητας;), κυκλοθυμία (είναι θεραπεύσιμη, διαφοροδιάγνωση από την οριακή προσωπικότητα), ADHD (είναι θεραπεύσιμη, διαφοροδιάγνωση από την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας), σύνδρομο κόπωσης, μανία/υπομανία (διαφοροδιάγνωση από την υπερθυμική ιδιοσυγκρασία), σχιζοφρένεια, κοινωνική φοβία, καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας σε ενήλικες (ορισμένες φορές θεωρείται ως παραλλαγή του συνδρόμου Asperger).

Διερεύνηση

Ιστορικό (κληρονομικότητα;

Διάγνωση, που έχει μπει ήδη από την εφηβική ηλικία; Κοινωνική κατάσταση; Ψυχικό τραύμα/ ψυχοκαταπόνηση;).

Παραπομπή για διερεύνηση σε ψυχιατρική κλινική σε υποψία αδιάγνωστης παρέκκλισης της προσωπικότητας.

Η αξία μίας διάγνωσης είναι σημαντική για τον ίδιο τον ασθενή, καθώς και γενικά για την κοινωνία!