Άνοια

Μορφές άνοιας:

* Αγγειακή άνοια.

* Άνοια Alzheimer.

* Άνοια πρόσθιου λοβού.

* Άνοια σωματίων-Lewy.

* Μικτή άνοια.

Θεραπεία:

* Η πλήρης μέριμνα αποτελεί θεμελιώδες μέτρο (επίβλεψη, νοητική δραστηριοποίηση, ανθρώπινη επικοινωνία, σταθερό περιβάλλον).

Εκτιμήστε την ικανότητα διατήρησης άδειας οδήγησης και οπλοφορίας.

* Ειδική φαρμακευτική θεραπεία είναι διαθέσιμη μόνο για την άνοια τύπου Alzheimer:

Αρχικά αναστολείς χολινεστεράσης, όπως και σε ήπια μέχρι μέτρια βαριά άνοια.

Επανεκτίμηση μετά από 3-6 μήνες.

Σε μέτρια μέχρι βαριά άνοια χορήγηση ανταγωνιστών υποδοχέων-NMDA, όπως και σε επιθετικότητα/ ανησυχία.

Σε γενικές γραμμές η ειδική φαρμακευτική αγωγή δεν έχει καμία επίδραση στην καθαυτή νόσο Alzheimer, αλλά επιβραδύνει την εξελικτική πορεία των συμπτωμάτων.

* Φαρμακευτική αγωγή, που ανακουφίζει από τα συμπτώματα, όταν χρειάζεται (ανησυχία, κατάθλιψη κτλ). Να αποφεύγονται τα αντιψυχωσικά.

* Προληπτικά:

Όταν χρειάζεται θεραπεία της αρτηριακής πίεσης, (στην οποία συμπεριλαμβάνεται παρακολούθηση τυχόν υπότασης/ ορθοστατικής υπότασης), σε άνοια αγγειακής αιτιολογίας (‘‘νόσος μικρών αγγείων’‘) ίσως χορήγηση ΑΣΟ, στατινών, ανταγωνιστών αγγειοτασίνης-ΙΙ.

Ορισμός

Η νόσος της άνοιας αποτελεί μία νόσο του εγκεφάλου, που συνήθως είναι χρόνια ή εξελισσόμενη.

Επηρεάζονται οι γνωστικές λειτουργίες, όπως μνήμη, σκέψη, προσανατολισμός, κατανόηση, ομιλία, κρίση, ικανότητα υπολογισμού και μάθησης.

Επιπλέον παρουσιάζεται γνωστική έκπτωση και επίσης ταυτόχρονη έκπτωση της ικανότητας ελέγχου των συναισθημάτων ή των κινήτρων ή μεταβολή της κοινωνικής συμπεριφοράς, όπως π.χ. μειωμένη κριτική ικανότητα, ευερεθιστότητα, απάθεια, μειωμένη ικανότητα προγραμματισμού και οργάνωσης.

Αποτελούν προϋποθέσεις η μεγάλη διάρκεια των ενοχλήσεων ( > 6 μηνών) και το να δυσχεραίνουν τις καθημερινές δραστηριότητες.

Η μεμονωμένη επιδείνωση της μνήμης δεν αποτελεί συνώνυμο της άνοιας.

Η διάγνωση της άνοιας μπαίνει αποκλειστικά, εφόσον δεν προϋπήρχε θόλωση της συνείδησης (σύγχυση) ή κατάθλιψη (η πιο συχνή νόσος στη διαφορική διάγνωση της άνοιας).

Ήπια άνοια (ΜΜΤ 21-30):

Διατηρείται η ικανότητα αυτόνομης διαβίωσης με σχετικά ανέπαφη κριτική ικανότητα.

Μέτρια άνοια (ΜΜΤ 11-20):

Είναι απαραίτητη κάποια μορφή επίβλεψης.

Η δυνατότητα αυτόνομης διαβίωσης εγκυμονεί κινδύνους.

Σοβαρή άνοια (ΜΜΤ 0-10):

Είναι απαραίτητη η συνεχής παρακολούθηση.

Εκδηλώνεται ασυνάρτητη ομιλία ή αλαλία (αδυναμία ομιλίας/βουβότητα).

Αιτιολογία

Οι αιτίες της άνοιας ποικίλλουν:

Νευροεκφυλιστικά νοσήματα (Άνοια Alzheimer, άνοια πρόσθιου λοβού, άνοια σωματίων-Lewy), αγγειακή άνοια, λοιμώξεις (π.χ. νόσος Creutzfeldt Jacob), υδροκέφαλος, αλκοολική άνοια.

Η πιο συνηθισμένη μορφή άνοιας είναι η μικτού τύπου.

Η φυσιολογική γήρανση από μόνη της δε συνεπάγεται καμία αναπηρική έκπτωση μνήμης.

Πρωτοπαθείς εκφυλιστικές αλλοιώσεις:

Η άνοια τύπου Alzheimer προκαλεί βλάβες κυρίως στους βρεγματικούς και τους κροταφικούς λοβούς με μείωση της ροής αίματος και εναποθέσεις αμυλοειδούς.

Κλινική εικόνα έκπτωσης της βραχυχρόνιας μνήμης και αργότερα και της μακρόχρονης μνήμης με βραδεία εξέλιξη.

Στην άνοια πρόσθιου λοβού οι βλάβες εντοπίζονται κυρίως στους μετωπιαίους και κροταφικούς λοβούς.

Σε άνοια σωματίων Lewy και τη νόσο Parkinson υπάρχουν μεταβολές στη λευκή ουσία του εγκεφάλου.

Τόσο στη νόσο Alzheimer, όσο και στην άνοια πρόσθιου λοβού, μπορεί να εμπλέκονται κληρονομικοί παράγοντες.

Δευτεροπαθείς εκφυλιστικές αλλοιώσεις:

Αγγειακή άνοια, η οποία αποτελεί ένα συνοπτικό όρο για βλάβες/ νοσήματα των αγγείων στον εγκέφαλο, που προκαλούν άνοια.

Νόσος των μεγάλων αγγείων: (μερικές φορές αποκαλείται ‘‘άνοια πολλαπλών εμφράκτων’‘), στην οποία προσβάλλονται αγγεία και εγκεφαλικός ιστός στην περιοχή του εγκεφαλικού φλοιού και κάτω ακριβώς από αυτόν (ως επακόλουθο αθηροσκλήρωσης κυρίως στην έσω καρωτίδα, εμβόλων, ΑΕΕ).

Η νόσος των μικρών αγγείων προκαλεί βλάβες διαμέσου πολλαπλών εμφράκτων και των επακόλουθων κενοτοπιωδών εμφράκτων, τα οποία είναι πιο σιωπηλά από νευρολογική άποψη στην υποφλοιώδη περιοχή, στη λευκή ουσία (συνήθως λόγω υψηλής αρτηριακής πίεσης).

Αποτελούν τη συνηθέστερη αιτία αγγειακής άνοιας, αποτελώντας το 20-30% του συνόλου των ανοιών.

Άνοια, που προκαλείται από εγκεφαλική αιμορραγία (υπαραχνοειδή – υποσκληρίδια ή ενδοεγκεφαλική αιμορραγία).

Διάφορα αίτια δευτεροπαθούς άνοιας (περίπου 10%), τα οποία προκαλούνται από άλλη βλάβη ή νόσο.

Π.χ. νόσο Parkinson, υδροκέφαλο με φυσιολογική πίεση, άνοια λόγω κυκλοφορικής ανεπάρκειας (π.χ. μετά από καρδιακή ανακοπή), από έλλειψη-Β12, από εγκεφαλική βλάβη λόγω αλκοόλ, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η εγκεφαλοπάθεια Wernicke, από λοιμώξεις (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται HIV και σύφιλη), όγκους, τραυματισμούς (μεταξύ άλλων χρόνιο υποσκληρίδιο αιμάτωμα), νόσο Wilson (συμπτώματα παρόμοια με εκείνα της νόσου Parkinson σε νέα άτομα 5-35 ετών με υψηλές τιμές ηπατικών ενζύμων), υποπαραθυρεοειδισμό.

Στην κατηγορία των τραυματισμών πολλές από τις καταστάσεις άνοιας είναι ιάσιμες και γι’ αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό η διαφοροδιαγνωστική να γίνεται πολύ προσεκτικά.

CADASIL: (βλέπε το υποκεφάλαιο στο κεφάλαιο των καρδιαγγειακών νοσημάτων).

Στη βιβλιογραφία μπορεί κάποιος να συναντήσει και άλλες κατηγοριοποιήσεις της νόσου της άνοιας, όπως φλοιώδης/υποφλοιώδης (=πού), προγεροντική/γεροντική (=πότε), πρωτοπαθής/δευτεροπαθής (=πώς).

Προδιαθετικοί παράγοντες:

Ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι η ηλικία.

Οι παράγοντες, που προδιαθέτουν για την άνοια τύπου Alzheimer, είναι γενικά αγγειακοί παράγοντες, όπως η υπέρταση από τη μέση ηλικία, αλλά και η υπερχοληστερολαιμία.

Η εγκεφαλική έλλειψη οξυγόνου ίσως παίζει κάποιο καθοριστικό ρόλο (σε έμφραγμα μυοκαρδίου, ΑΕΕ, υπνική άπνοια, νυκτερινή υπόταση κ.ά.).

Τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης αίματος αυξάνουν τον κίνδυνο (ακόμη και σε επίπεδα χαμηλότερα από εκείνα που έχουν οριστεί στα κριτήρια του διαβήτη τύπου-2).

Το κάπνισμα, η παχυσαρκία (ιδιαίτερα η κοιλιακή παχυσαρκία) της μέσης ηλικίας, η κατάχρηση αλκοόλ (τόσο η αλκοολική τοξίκωση λόγω έναρξης σε πρώιμη ηλικία, όσο και η συνεχής κατάχρηση σε μεγαλύτερες ηλικίες), η αυξημένη πρόσληψη κορεσμένων λιπών, όπως τα τρανς-λιπίδια, αποτελούν παράγοντες κινδύνου.

Τα άτομα, που πάσχουν από σύνδρομο Down, (εκδηλώνουν συχνά άνοια τύπου Alzheimer στην ηλικία των 30-40 ετών).

Μέτρα, που προφυλάσσουν από την ανάπτυξη άνοιας:

Η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης με έναρξη από τη μέση ηλικία, στην οποία συμπεριλαμβάνεται η ρύθμιση των επιπέδων των λιπιδίων και του σακχάρου, παρακολούθηση για τυχόν κολπική μαρμαρυγή, ΔΜΣ-κοιλιακό λίπος.

Hb (145) [14,5] Ηct (>45).

Το επίπεδο μόρφωσης, οι φυσικές, πνευματικές και κοινωνικές δραστηριότητες λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες.

Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα κορεσμένων λιπών (ωμέγα-3-λιπαρά), φρούτα και λαχανικά και διάφορα συμπληρώματα διατροφής (στα οποία συμπεριλαμβάνονται βιταμίνη Β12/φυλλικό οξύ, αντιοξειδωτικά) δεν έχει αποδειχτεί ξεκάθαρα ότι ωφελούν, όσο αφορά την πρόληψη.

Συμπτώματα

Τα ανοϊκά νοσήματα είναι προοδευτικές καταστάσεις, που οδηγούν σε εκτεταμένες βλάβες στον εγκέφαλο, οι οποίες συνεπάγονται έκδηλη μείωση λειτουργιών με αποτέλεσμα το θάνατο.

Η άνοια γενικά μπορεί να επηρεάσει ικανότητες, όπως η νόηση (μνήμη, κρίση, προσοχή, ταχύτητα, λειτουργία της ομιλίας, ικανότητα δράσης, ικανότητα προγραμματισμού, υλοποίησης [‘‘το να διεκπεραιώνει κάτι’‘], ικανότητα αντίληψης χώρου (αποπροσανατολισμός ως προς το χώρο) και ψυχοκινητικό επίπεδο (συμπεριλαμβανομένης της απραξίας και της δυσαρθρίας/ δυσφασίας).

Το συγκεκριμένο άτομο μπορεί να παρουσιάσει άγχος/ ανησυχία, απάθεια, νευρικότητα/περιπλάνηση, συμπεριφορά με αναίτιες κραυγές/-ξεφωνητά, ψυχωτική συμπτωματολογία, ευερεθιστότητα/επιθετικότητα, κατάργηση αναστολών.

Περίπου οι μισοί από τους ασθενείς με άνοια παρουσιάζουν κατάθλιψη, η οποία μπορεί να χρειαστεί θεραπευτική αντιμετώπιση.

* Η εικόνα μικτής άνοιας είναι πολύ συχνή.

Περίπου οι μισοί από τους ασθενείς με άνοια Alzheimer εκδηλώνουν και άλλη μορφή άνοιας. 70-80% από τα άτομα με αγγειακή άνοια πάσχουν επιπλέον και από άνοια Alzheimer. 60-70% των ατόμων με άνοια σωματίων-Lewy εκδηλώνουν επιπλέον και άνοια Alzheimer.

* Αγγειακή άνοια:

Σχεδόν η πιο συχνή μορφή άνοιας.

Συχνά υπάρχουν από πριν παράγοντες κινδύνου ή κατάσταση συμβατή με καρδιαγγειακή νόσο, ΑΕΕ, ΠΙΕ.

Η υπέρταση αποτελεί τον πιο σημαντικό μεμονωμένο παράγοντα.

Ίσως να σταθεί δύσκολη η διαπίστωση της άνοιας με προοδευτική αθόρυβη εικόνα και διανοητική επιβράδυνση, επιβράδυνση τόσο της σκέψης, όσο και της κινητικότητας, δυσχέρεια στον προγραμματισμό και την επιτέλεση ενεργειών, στα οποία συμπεριλαμβάνεται κόπωση και μερικές φορές σύγχυση.

Είναι τυπική μία διακύμανση της εξέλιξης.

Δεν είναι τυπική η μείωση της βραχυχρόνιας μνήμης, όπως σε Alzheimer, και μπορεί να εκδηλωθεί καθυστερημένα.

Είναι συνηθισμένη η κατάθλιψη και η ευσυγκινησία, όπως και η αστάθεια/’‘ο ίλιγγος’‘, οι διαταραχές βάδισης με σχετικά καλή διατήρηση της προσωπικότητας, αλλά περισσότερο έκδηλα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, τα οποία τώρα έχουν ισχυροποιηθεί, ίσως εστιακή νευρολογική σημειολογία.

Υπάρχει χρονική συνάφεια μεταξύ της αγγειοεγκεφαλικής βλάβης και της έναρξης της άνοιας (< 3 μηνών):

– Η άνοια πολλαπλών εμφράκτων προσβάλλει κυρίως μεγάλα αγγεία κάτω από το φλοιό, ταχεία νόσηση.

Τα συμπτώματα εξαρτώνται από την εντόπιση της βλάβης.

Εμφανίζεται κυμαινόμενη εξέλιξη με υποτροπιάζουσα επιδείνωση.

Η προσωπικότητα παραμένει σχετικά ανεπηρέαστη.

Ωστόσο μπορεί να εμφανιστεί συναισθηματική αστάθεια.

Ψυχοκινητική επιβράδυνση, ευαισθησία στο στρες, κόπωση, απραξία και αδυναμία αφηρημένης σκέψης.

Είναι συνηθισμένη η κατάθλιψη και το άγχος, τάση σύγχυσης, ίλιγγος.

Ο ασθενής συχνά έχει επίγνωση του παρόντος, κατανοεί τις διαταραχές της μνήμης του, οι οποίες δεν είναι απαραίτητα ιδιαίτερα έντονες και δεν ανησυχεί γι’ αυτές.

– Τα υποφλοιώδη έμφρακτα (νόσος των μικρών αγγείων) συχνά εξελίσσονται προοδευτικά με κινητική/ψυχική επιβράδυνση.

Σταδιακά επέρχεται πνευματική επιδείνωση, κόπωση, κατάθλιψη, επιβράδυνση, μεταβολές της προσωπικότητας, ενδεχομένως διαταραχές βαδίσματος με σύντομα παραπαίοντα βήματα και διαταραχές της ισορροπίας, δυσχέρεια κατάποσης και βήχας κατά τη λήψη φαγητού, ακράτεια ούρων, παθολογικά αντανακλαστικά.

Μπορεί να συγχέεται με τη νόσο Parkinson.

Μπορεί να παρουσιαστεί βελτίωση των γνωσιακών διαταραχών μετά από ΑΕΕ σε 6 μήνες – 1 έτος μετά από τη νόσηση.

* Άνοια Alzheimer:

Η πιο συνηθισμένη μορφή άνοιας.

Η νόσος παρουσιάζεται βραδέως και η εξέλιξή της είναι ομαλή.

Μείωση της βραχείας μνήμης, ενώ αργότερα εκδηλώνεται μείωση και της μακροχρόνιας μνήμης, μειωμένη ικανότητα μάθησης.

Συχνά ο ασθενής δεν ανησυχεί ιδιαίτερα για την απώλεια της μνήμης του.

Δυσχέρειες ομιλίας παρουσιάζονται σχετικά πρώιμα (φτωχή γλώσσα, χωρίς ολοκληρωμένες έννοιες, στερεότυπες απαντήσεις).

Επιδείνωση της αντίληψης χώρου, δυσπραγία.

Νευρολογικά συμπτώματα εκδηλώνονται αργά στην εξέλιξη της νόσου.

Για τη διάγνωση απαιτείται επίδραση στη μνήμη, καθώς και ένα από τα επόμενα: Απραξία, αγνωσία, μείωση λεκτικής ικανότητας ή των εκτελεστικών λειτουργιών.

Πρώιμη φάση:

Συνηθισμένο (αλλά μη ειδικό) σύμπτωμα έναρξης αποτελεί το ότι κάποιος δε θυμάται τι ειπώθηκε κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης ή τι διάβασε στην πρωινή εφημερίδα, η επιδεινούμενη ικανότητα ενθύμησης.

Άλλα πρώιμα σημεία είναι h αυξανόμενη αδυναμία κατανόησης και λήψης αποφάσεων, η απώλεια πρωτοβουλίας, οργανωτικής ικανότητας (πληρωμή λογαριασμών, σχεδιασμός ενός ταξιδιού κτλ), η δυσχέρεια έκφρασης και διατήρησης της προσοχής, η συναισθηματική αστάθεια, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η κατάθλιψη.

Ενδιάμεση φάση:

Σιγά σιγά απώλεια της ικανότητας προσανατολισμού στο χώρο, αρχικά δυσκολία στο να αναγνωρίσει ένα νέο και μετά ακόμη και το γνωστό περιβάλλον, επιδείνωση της λεκτικής ικανότητας (δυσχέρεια ανεύρεσης ή κατανόησης λέξεων – μπορεί να συγχέεται με απώλεια ακοής).

Ελλιπής πρακτική ικανότητα (απραξία), όσο αφορά τις καθημερινές (ADL) δραστηριότητες (προετοιμασία φαγητού, ξέντυμα/ντύσιμο, χρήση τηλεφώνου κτλ), συνήθως διατήρηση της προσωπικότητας, συχνά άγχος, ανασφάλεια, καχυποψία, διαταραχές ύπνου, μερικές φορές ψευδαισθήσεις.

Όψιμη φάση:

Νευρολογικά συμπτώματα, όπως αυξημένος μυϊκός τόνος, τρόμος και μυοκλονίες, επίσης επιθετικότητα και σύγχυση.

Ο ασθενής συχνά έχει χαμηλή αρτηριακή πίεση (μετά από μακροχρόνια υπέρταση) εξαιτίας κεντρικής μείωσης της ικανότητας ρύθμισης της αρτηριακής πίεσης, διαταραχές ισορροπίας-βάδισης, ακράτεια, φτωχή λεκτική ικανότητα και έκδηλη διαταραχή μνήμης με αποκλειστική διατήρηση αποσπασματικής ικανότητας ενθύμησης περιόδων της προηγούμενης ζωής.

Συμπερασματικά δεν πρόκειται ‘‘μόνο για’‘ διαταραχές μνήμης, αλλά και για μείωση της γνωστικής ικανότητας (πνευματικής οξύνοιας, ‘‘ευφυῒας’‘), καθημερινών δραστηριότητων (ντύσιμο, ικανότητα διαχείρισης νοικοκυριού κτλ), επικοινωνίας (π.χ. λεκτική ικανότητα), κοινωνικής συμπεριφοράς (ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, μειωμένη ‘‘ετοιμότητα’‘).

* Άνοια πρόσθιου λοβού (ή άνοια πρόσθιου κροταφικού λοβού, νόσος του Picks, ‘‘άνοια μετωπιαίου λοβού’‘).

Πρώιμη έναρξη, όχι σπάνια στην ηλικία των 30-40 ετών.

Εδώ η πρωταρχική διαταραχή δεν είναι οι διαταραχές της μνήμης, αλλά οι μεταβολές της προσωπικότητας με επιπέδωση (‘‘δεν ενδιαφέρεται για τον εαυτό του/της’‘, επιδείνωση της υγιεινής, μεταβολές των τρόπων καλής συμπεριφοράς στο τραπέζι, μη τήρηση του ζωτικού χώρου, άρση των αναστολών/μείωση ελέγχου των ενστίκτων και παραβίαση των κοινωνικών και κανόνων νομιμότητας, υπερσεξουαλικότητα, φλυαρία, ανάγκη για κατανάλωση γλυκισμάτων, μειωμένη ικανότητα ενσυναίσθησης, μη-συμμετοχή, απάθεια).

Ανεπαρκής επίγνωση της νοσηρής κατάστασης, στην οποία βρίσκεται, συναισθηματική αστάθεια και μειωμένη ικανότητα πρωτοβουλίας, διαταραχή της λεκτικής ικανότητας, που μπορεί να φτάσει μέχρι και αλαλία.

Ο ασθενής γοητεύεται από τους αριθμούς. Συχνά εμφανίζει εικόνα φαιδρότητας και ‘‘ικανοποίησης’‘.

Είναι τυπική η ‘‘συμπεριφορά χρήστη’‘ (π.χ. πηγαίνει μπροστά στο ραδιόφωνο και στριφογυρίζει τους ρυθμιστές ήχου), μυθοπλασία.

Σε όψιμο στάδιο εμφανίζει στερεοτυπίες (π.χ. καταναλώνει πάντα το ίδιο είδος φαγητού, δεσμεύεται σε ρουτίνες), χρήση ορισμένων φράσεων, ηχολαλία.

Αρχικά διαπιστώνεται μία ανησυχία, η οποία σταδιακά μετατρέπεται σε παθητικότητα/απάθεια.

Σε βαριά άνοια εκδηλώνεται επιθετικότητα/υπερκινητικότητα.

Επίσης ένα από τα ακόλουθα: Είτε εξωστρέφεια/παρορμητικότητα είτε αδράνεια.

Μερικές φορές εκδηλώνεται ψυχωτική συμπτωματολογία, όπως ψευδαισθήσεις και αυταπάτες.

Η ικανότητα προσανατολισμού, λεπτομερούς μνήμης και γλωσσικής κατανόησης συχνά διατηρούνται σε ικανοποιητικό βαθμό ακόμη και σε νόσο προχωρημένου βαθμού.

Κληρονομική νόσος με κυρίαρχο χαρακτήρα και υψηλή διεισδυτικότητα. Περίπου τα μισά από το σύνολο των παιδιών, που γεννιούνται από άρρωστους γονείς, προσβάλλονται και τα ίδια από τη νόσο. Θανατηφόρα νόσος σε διάρκεια 5-10 ετών.

* Άνοια-σωματίων Lewy:

Αποτελεί την πιο συνηθισμένη ανοϊκή διαταραχή μετά από την άνοια Alzheimer και την αγγειακή άνοια.

Βασικά διαγνωστικά κριτήρια αποτελούν ο παρκινσονισμός, που συνοδεύεται κυρίως από ακαμψία (σπάνια τρόμο), οπτικές ψευδαισθήσεις και διακυμάνσεις της ικανότητας συγκέντρωσης και εγρήγορσης (σύγχυση).

Η έναρξη μοιάζει να είναι ύπουλη σαν ένας συνδυασμός νόσου Parkinson και Alzheimer, αλλά με έντονη τάση για πτώσεις (είναι συνηθισμένες η ορθοστατική υπόταση/ υπόταση). Η ικανότητα μνήμης να διατηρείται σε σχετικά ικανοποιητικό βαθμό κατά την έναρξη της νόσου.

Ο ασθενής έχει επίγνωση των συμπτωμάτων του και συχνά τα αποκρύπτει, π.χ. τις οπτικές ψευδαισθήσεις.

Παρουσιάζεται εμφανής διακύμανση της πνευματικής διαύγειας με περιόδους αδυναμίας συγκέντρωσης (κοιτάζει επίμονα προς τα έξω στον αέρα), νωθρότητα (κοιμάται > 2 ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας), ελαττωμένη ικανότητα προσοχής, αποδιοργανωμένη ομιλία.

Μειωμένη ικανότητα στερεοτακτικής αντίληψης του χώρου (ανεπαρκής κατανόηση των διάφορων μορφών/αναλογιών.

Δεν τα καταφέρνει στη δοκιμασία σχεδιασμού ρολογιού ή στο να σχεδιάσει σχήματα, με μειωμένη ικανότητα προσανατολισμού στο χώρο, χάνει εύκολα τον προσανατολισμό, δυσκολεύεται να καθίσει, όπως πρέπει σε κάθισμα, όταν χαμηλώνει το σώμα, για να καθίσει).

Δυσκολεύεται να κάνει υπολογισμούς, έχει έντονη κινητικότητα στη διάρκεια του ύπνου, κάτι που μπορεί να αποτελεί πρώιμο σημείο (διαταραγμένη φάση REM – στον ύπνο).

Μεγάλη επιδείνωση από τη λήψη νευροληπτικών.

Στην πράξη η διάγνωση μπαίνει με την κλινική εικόνα.

* Άνοια Parkinson:

Μοιάζει πολύ με την άνοια σωματίων-Lewy, αλλά τα συμπτώματα της νόσου Parkinson προηγούνται από την εκδήλωση της άνοιας.

Κυρίως διαταραχή των εκτελεστικών λειτουργιών (επιδείνωση της ικανότητας εργασίας, διακοπή των ενασχολήσεων ελεύθερου χρόνου, που είναι πιο πολύπλοκες).

Η νόσος Parkinson μπορεί να ξεκινήσει με μειωμένη ικανότητα όσφρησης (ιδιαίτερα της ρίγανης, ‘‘σύνδρομο της πίτσας’‘), τρόμο, πρότυπο δύσκαμπτης βάδισης.

Διαφορική διάγνωση

Μειωμένη ακοή, ήπια γνωσιακή διαταραχή:

(Επιδείνωση της μνήμης, της ικανότητας μάθησης κτλ, οι οποίες δεν είναι τόσο εμφανείς, ώστε να καλύπτονται τα απαραίτητα κριτήρια για διάγνωση άνοιας).

Δεν είναι απαραίτητη η εξέλιξη σε άνοια, κατάθλιψη (βλέπε το υποκεφάλαιο Κατάθλιψη στο κεφάλαιο των ψυχικών νοσημάτων), διαταραχές ύπνου (συνήθης αιτία για ‘‘εικόνα άνοιας’‘), σύγχυση/ παραλήρημα (‘‘θολή συνείδηση’‘), συνήθως μία παροδική κατάσταση.

(Βλέπε το υποκεφάλαιο Σύγχυση στο παρόν κεφάλαιο),

παρενέργειες φαρμάκων (αντικαταθλιπτικά – κυρίως τρικυκλικά, νευροληπτικά, αντιεπιληπτικά, αντιπαρκινσονικά φάρμακα, αντιυπερτασικά, αναλγητικά, κυρίως οπιοούχα, στεροειδή, βενζοδιαζεπίνες, στατίνες κ.ά.

Βλέπε το υποκεφάλαιο Φαρμακευτική θεραπεία των ηλικιωμένων στο παρόν κεφάλαιο),

ορθοστατική υπόταση, ηλεκτρολυτικές διαταραχές, χαμηλά επίπεδα φυλλικού οξέος, χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Β12, χαμηλά επίπεδα Β6, καρδιακή ανεπάρκεια, ουρολοίμωξη, πνευμονία, νόσος Parkinson (αυξημένος κίνδυνος για γνωσιακές διαταραχές/ άνοια σε προχωρημένη νόσο.

Γενικά εμφανίζεται ακαμψία, πτωχή κινητική ικανότητα, τρόμος, διαταραχές ισορροπίας.

Η πλειοψηφία των ασθενών με νόσο Parkinson, που εκδηλώνουν άνοια, έχουν εικόνα άνοιας σωματίων-Lewy. Τότε τα συμπτώματα της Parkinson εκδηλώνονται πριν από την ανάπτυξη της άνοιας), υπο-/ υπερθυρεοειδισμός, υπασβεστιαιμία/ υπερπαραθυρεοειδισμός, πολλαπλή σκλήρυνση, έλλειψη τεστοστερόνης σε άντρες, όγκοι εγκεφάλου, υποσκληρίδιο αιμάτωμα, υδροκέφαλος, λοίμωξη/φλεγμονή, αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS).

Διερεύνηση

Μία βασική διερεύνηση στο κέντρο υγείας θα διαλευκάνει το αν ο ασθενής πάσχει από ανοϊκή νόσο ή άλλη νόσο, που προκαλεί τα συμπτώματα, για ποιο είδος άνοιας πρόκειται, ποιες λειτουργίες επηρεάζει αρνητικά η ανοϊκή νόσος και τι μπορεί να γίνει, ώστε να μειωθεί ή να αποκατασταθούν οι βλάβες.

Θα πρέπει να γίνεται πάντα διερεύνηση της λήθης ατόμων με πνευματική αναπηρία.

Βασική διερεύνηση:

Περιλαμβάνει ιστορικό τόσο από τον ασθενή, όσο και από συγγενείς, εκτίμηση της φυσικής και της ψυχικής κατάστασης, καθώς και της λειτουργικής και ικανότητας για δραστηριότητες.

Η διενέργεια εκτίμηση της ικανότητας για δραστηριότητες, καθώς και της λειτουργικής ικανότητας από φυσιοθεραπευτή, αποτελούν σημαντικό συμπλήρωμα στην εκτίμηση.

Συνήθως κάτι τέτοιο πραγματοποιείται στο οικιακό περιβάλλον του ασθενή και προσφέρει μία καλή εικόνα των ικανοτήτων του ασθενή και των ελλείψεων.

Στη συνέχεια διενεργούνται εργαστηριακές αναλύσεις αίματος και ΑΤ εγκεφάλου.

Σε αυτές μπορούν αργότερα να προστεθούν πιο στοχευμένες διερευνήσεις.

Είναι σημαντικό να διαπιστωθεί μία κατάσταση, όταν βρίσκεται σε στάδιο, που επιδέχεται θεραπεία. Δεν υπάρχει καμία τυποποιημένη μέθοδος διάγνωσης της άνοιας.

Το ιστορικό που δίνουν οι συγγενείς + η δοκιμασία (σχεδιασμού) του ρολογιού + το ΜΜΤ (Mini Mental State Examination- Προσαρμογή στα ελληνικά).

Δοκιμασία αξιολόγησης για καταγραφή της νοητικής λειτουργίας

(pfy.gr/forum ή

ΝΕΣΤΩΡ | Ψυχογηριατρική εταιρεία)

αποτελούν ικανοποιητικά εργαλεία στην πρωτοβάθμια περίθαλψη για μία πρώτη εκτίμηση.

Οι δοκιμασίες δεν αρκούν για τη διάγνωση, αποτελούν ένα κομμάτι του παζλ.

Ιστορικό:

Η λήψη ενός θεμελιώδους ιστορικού τόσο από τον ασθενή, όσο και από τους συγγενείς, αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της διερεύνησης.

Η συμπτωματολογία εκτός από τις διαταραχές της μνήμης περιλαμβάνει την ικανότητα αντίληψης του χώρου, τη λεκτική ικανότητα, δυνατότητες για καθημερινή αυτοεξυπηρέτηση, μεταβολή της προσωπικότητας, προβλήματα, εκλυτικούς παράγοντες, χρονική ακολουθία.

Κληρονομικότητα; Κοινωνικές συνθήκες (αλλαγή περιβάλλοντος; Δίπλωμα οδήγησης; Άδεια οπλοφορίας;), ψυχιατρικό ιστορικό, τραυματισμός κεφαλής; Τοξικές ουσίες; Καταχρήσεις; Προηγούμενα και παρόντα οργανικά νοσήματα, προνοσηρή προσωπικότητα, εκδηλώσεις ανοϊκής κατάστασης, φαρμακευτική αγωγή (ιδιαίτερα προσοχή σε σκευάσματα με αντιχολινεργική δράση), ικανότητα επιτέλεσης των καθημερινών δραστηριοτήτων (=ADL).

Γενική κατάσταση:

Κατάσταση θρέψης (αφυδάτωση;),

Υγιεινή, αρτηριακή πίεση σε θέση ύπτια και μετά από 1 λεπτό σε όρθια θέση (υπέρταση; Υπόταση; Ορθοστατική υπόταση;),

καρδιολογική αντικειμενική εκτίμηση (φυσήματα καρωτίδων; Κολπική μαρμαρυγή; Καρδιακή ανεπάρκεια;).

Σημεία περιφερικής αγγειακής νόσου;

Σημεία νόσου ενδοκρινών αδένων;

Άλλη συστημική νόσος;

Όραση και ακοή (σμήγμα στον ακουστικό πόρο;).

Νευρολογική αντικειμενική εξέταση:

Βυθός οφθαλμών, αντίδραση κόρης, λειτουργία κρανιακών νεύρων. Κινητική ασυμμετρία, αισθητικότητα, παρκινσονισμός, μυϊκός τόνος, λεκτική ικανότητα;

Ψυχιατρική αντικειμενική εξέταση:

Το ιστορικό διαμέσου των συγγενών είναι πολύ σημαντικό τόσο κατά τη διερεύνηση, όσο και στην παρακολούθηση, που ακολουθεί.

Προσδιορίστε τα συμπτώματα με ερωτήσεις σχετικά με το αν ο ασθενής θυμάται, όπως συνήθιζε πρωτύτερα και αν καταφέρνει να σκέφτεται και να λύνει διάφορα προβλήματα, όπως και παλιότερα.

Παρουσιάζει την τάση να φεύγει μακριά;

Ξεχνάει τους δίσκους (του φαγητού);

Δυσκολεύεται να βρει λέξεις;

Ξεχνάει να πάρει τα φάρμακά του;

Μερικές φορές είναι δυσάρεστο για τον εξεταζόμενο να αποκτά επίγνωση της επιδείνωσης της ικανότητας της μνήμης του.

Γι’ αυτό προσέξτε τα τεχνάσματα, που χρησιμοποιεί ο ασθενής, για να αποκρύψει κάτι τέτοιο.

‘‘Το σημείο της στροφής της κεφαλής’’ [Head turning sign] αποτελεί προειδοποιητικό σημείο, δηλαδή, όταν ο ασθενής απευθύνεται στο συγγενή του, για να τον βοηθήσει στην απάντησή του, στις περιπτώσεις, που ο εξεταστής ρωτάει  για θέματα της καθημερινότητας.

Γενικά προσοχή στα ακόλουθα:

Εγρήγορση, προσανατολισμός, ψυχική διάθεση (κατάθλιψη, άγχος;).

Κίνδυνος αυτοκτονίας, στρες, ικανότητα συγκέντρωσης;

Επικοινωνία (φιλική συμπεριφορά αδιακρίτως);

Περιεχόμενο σκέψεων (αυταπάτες;), αίσθημα νόσησης, επίγνωση, κριτική ικανότητα;

Ζητήστε τη βοήθεια του εργοθεραπευτή και του φυσιοθεραπευτή, για να καταγράψετε τη λειτουργική και την ικανότητα επιτέλεσης δραστηριοτήτων.

Μεσολαβήστε σε ό,τι αφορά τη συνεργασία με άλλους παρόχους περίθαλψης, ιδιαίτερα του δήμου.

Να γίνεται δήλωση στο Υπουργείο συγκοινωνιών σχετικά με την παράδοση του διπλώματος οδήγησης και στις αστυνομικές υπηρεσίες για οπλοκατοχή.

ΜΜSE: (Mini Mental State Examination- Προσαρμογή στα Ελληνικά).

Έντυπα για το MMSE-Ελληνικά και τη δοκιμασία σχεδιασμού ρολογιού μπορείτε να εκτυπώσετε από τις ιστοσελίδες: pfy.gr/forum ή

ΝΕΣΤΩΡ | Ψυχογηριατρική εταιρεία

Mini Mental State Examination

Ζητήστε από τον ασθενή την άδεια για ορισμένες ερωτήσεις, με τις οποίες γίνεται έλεγχος της μνήμης:

1. Έτος, εποχή έτους, μήνας, ημέρα εβδομάδας, ημερομηνία. 5 βαθμοί

2. Χώρα, γεωγραφικό διαμέρισμα, πόλη, κτήριο, όροφος κτηρίου. 5 βαθμοί

3. Επανάληψη τριών αντικειμένων: Π.χ. ξενοδοχείο, μπανάνα, νόμισμα. 5 βαθμοί

4. Ζητήστε από τον ασθενή να μετρήσει αντίστροφα από το 80, αφαιρώντας 7 μέχρι να του πείτε να σταματήσει (πέντε φορές): 73, 66, 59, 52, 45 (σε κάθε σωστή αφαίρεση παίρνει 1 βαθμό). 5 βαθμοί

5. Ρωτήστε ποια ήταν τα τρία αντικείμενα (ερώτηση 3 παραπάνω). 3 βαθμοί

6. Δείξτε ένα στυλό και ένα ρολόι και ζητήστε από τον ασθενή να τα ονομάσει. 2 βαθμοί

7. Ζητήστε να επαναλάβει τη φράση: ‘‘καθόλου αν, αλλά ή γιατί’‘. 1 βαθμός

8. Εκτέλεση εντολής τριών σταδίων: Πάρε το χαρτί με το δεξί σου χέρι, δίπλωσέ το μία φορά στη μέση και δώσ’ μου το. 3 βαθμοί

9. Διάβασε και εκτέλεσε την προτροπή: ΚΛΕΊΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ. 1 βαθμός

10. Γράψε μία ολοκληρωμένη φράση. 1 βαθμός

11. Αντίγραψε το σχήμα (δύο τεμνόμενα πεντάγωνα) 1 βαθμός

30 βαθμοί

Μέγιστο 30 βαθμοί. Αν το άθροισμα είναι ≤ 23-25 βαθμοί, απαιτείται διερεύνηση για άνοια.

ΠΡΟΣΟΧΗ, στο ότι νεότεροι ασθενείς υψηλού επιπέδου σπουδών με πρώιμη Alzheimer μπορεί να φτάνουν περίπου τους 30 βαθμούς!

Αντίστροφα γεροντότεροι χαμηλού επιπέδου σπουδών εντελώς υγιείς μπορεί να φτάνουν περίπου στους 25 βαθμούς.

Σε ασθενείς με σοβαρές λεκτικές διαταραχές το άθροισμα του ΜΜSE-Eλληνικό μπορεί να είναι ψευδώς πολύ χαμηλό.

Σε ΜΜSE-Ελληνικό με 10-20 βαθμούς = Μετρίως σοβαρή άνοια.

Δοκιμασία ρολογιού:

Χρήσιμο εργαλείο αξιολόγησης επιδείνωσης της γνωσιακής λειτουργίας.

Γίνεται εκτίμηση της δημιουργικής ικανότητας, της κατανόησης του χρόνου, της μείωσης της ικανότητας κατανόησης αφηρημένων εννοιών και αντίστοιχα προγραμματισμού.

Εμφανίζεται νωρίς στην εξέλιξη της άνοιας.

Μία φυσιολογική δοκιμασία ρολογιού αποκλείει με σχετική βεβαιότητα τη μείωση της γνωσιακής λειτουργίας.

Ζητήστε από τον ασθενή να σχεδιάσει έναν κύκλο και να τοποθετήσει τους αριθμούς του ρολογιού στο π.χ. ‘‘τρεις παρά τέταρτο’‘.

Εκτιμήστε, αν ο ασθενής κατανοεί την εργασία, αν αυτός/αυτή θυμάται τις οδηγίες, την ικανότητα συγκέντρωσης.

Ο κύκλος του ρολογιού θα πρέπει να σχεδιαστεί κυκλικός και να έχει στη σωστή θέση τόσο τους δείκτες, όσο και τους αριθμούς.

Εργαστηριακές εξετάσεις:

Αρχικά Hb, ΤΚΕ, γλυκόζη-πλ, εξετάσεις θυρεοειδούς, ηλεκτρολύτες/κρεατινίνη, ασβέστιο-ορ. (για αποκλεισμό υπερασβεστιαιμίας), Β12/φυλλικό οξύ (ίσως ομοκυστεῒνη), στικ ούρων, ΗΚΓ.

Σε κλινική υποψία προχωρήστε σε στοχευμένο εργαστηριακό έλεγχο, όπως σχετικά με την οροδιάγνωση της μπορέλια και, αν χρειαστεί, έλεγχος συγκέντρωσης φαρμάκων (βλέπε το υποκεφάλαιο Σύγχυση).

Στο βασικό έλεγχο περιλαμβάνεται ΑΤ-εγκεφάλου.

Τα διαγνωστικά ερωτήματα περιλαμβάνουν:

Ατροφία; Διεύρυνση κοιλιών; Όγκος; Υποσκληρίδιο αιμάτωμα; Εμφράγματα;

Μετά από βασικό έλεγχο ίσως χρειαστεί ειδική διερεύνηση με ανάλυση ΕΝΥ:

Ανάλυση φωσφορυλιωμένης πρωτεΐνης-τ (-tau), η οποία αυξάνεται 2-3 φορές σε ασθενείς ν.Alzheimer με ειδικότητα περίπου στο 80%.

Αυξάνεται πρώιμα στην εξέλιξη της νόσου πριν από την κλινική εκδήλωση της άνοιας.

Σε ασαφή μη τυπική εικόνα, όπως σε νεότερα άτομα, συνιστάται παραπομπή σε ιατρείο μνήμης/ ειδικό ιατρείο για επιπλέον διερεύνηση:

Εξέταση του ΕΝΥ μπορεί να απαιτείται σε ήπια γνωστική διαταραχή (βλέπε στη διαφορική διάγνωση), όπως και σε ασαφείς περιπτώσεις.

Τα επίπεδα είναι φυσιολογικά σε άλλα νοσήματα με άνοια, σε Parkinson, σε νοσήματα με κατάθλιψη, καθώς και μετά από ΑΕΕ.

Δεν έχει καταστεί δυνατό (μέχρι σήμερα) να μπαίνει διάγνωση με βιοδείκτες.

Η ΑΤ/ΜΤ δεν μπορούν να αποκαλύψουν εναπόθεση αμυλοειδούς/ ’‘κουβάρια από στριμμένα νήματα‘‘ (όπως σε άνοια Alzheimer) ούτε αμυλοειδείς πλάκες, όπως σε άνοια σωματίων-Lewy.

Η ΜΤ SPECT μπορεί να αποκαλύψει μειωμένη ροή αίματος στην (εγκεφαλική) περιοχή.

Η σάρωση με PET μπορεί να αποκαλύψει την προοδευτική εναπόθεση αμυλοειδούς της άνοιας Alzheimer (δεν έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται ακόμη ως μέθοδος ρουτίνας στην κλινική πράξη).

Το DaTSCAN μπορεί να αποκαλύψει ντοπαμινεργική δραστηριότητα, καθώς και εναπόθεση σωματίων-Lewy (όχι ακόμη ως μέθοδος ρουτίνας στην κλινική πράξη).

Αν από το ιστορικό + την αντικειμενική εξέταση, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και το τεστ γνωστικής λειτουργίας, αποκαλυφθεί εμφανής μείωση της γνωστικής ικανότητας διάρκειας τουλάχιστον 6 μηνών, τότε πρόκειται για ύπαρξη άνοιας.